Untitled - Śląska Biblioteka Cyfrowa

Obecnoœæ gwary œl¹skiej w literaturze...
233
rów tak dalece, ¿e elementy tego jêzyka nie tylko wprowadzi³a do
dialogów i monologów wewnêtrznych postaci, ale równie¿ – w ró¿nym
natê¿eniu – jêzyk narratora wystylizowa³a na mowê „jednego
z nich”. Nie gromadzi³a jednak wyrazów i frazeologizmów charakterystycznych
dla œl¹skiej gwary, raczej stara³a siê oddaæ melodiê
tego jêzyka. Mo¿na odnieœæ wra¿enie, ¿e mamy do czynienia
z wprowadzeniem w³aœciwoœci stylu mowy plebejskiej w ogóle, bez
starania o zgodnoœæ z jêzykiem mieszkañców Szarleja. Autorka Ziemi
El¿biety tak charakteryzuje ich mowê:
Pozostawa³a monotonna mowa, przyd³ugie okresy, w których
dopiero przy koñcu le¿a³ sens zdania – pe³na archaizmów
i uroczystych zwrotów koœcielnych.
(GOJAWICZYÑSKA, 1957: 128)
Piêknym przyk³adem obecnoœci gwary w literaturze polskiej jest
poemat Hanys Wilhelma Szewczyka. „Poemat Hanys, [to] utwór,
dziêki któremu Szewczyk wszed³ do literatury, a nie tylko do lokalnego
œrodowiska literackiego” – stwierdza Zdzis³aw HIEROWSKI
(1969: 320). Krytyka ogólnopolska zainteresowa³a siê tym utworem,
m.in. Stanis³aw Czernik stara³ siê zakwalifikowaæ go w obrêb
programu literackiego zwanego autentyzmem.
Na w¹tek epicki poematu sk³adaj¹ siê wydarzenia rozgrywaj¹ce
siê w osadzie kopalnianej: pierwsze z nich – katastrofa w kopalni
– poci¹ga za sob¹ nastêpne: kalectwo, zwolnienie z pracy tytu³owego
bohatera, nêdza w rodzinie, kopanie biedaszybu i jego
zrujnowanie, a¿ w koñcu nakaz eksmisji, co musi doprowadziæ do
tragicznego fina³u – samobójstwa Hanysa. Wydarzenia te prowokuj¹
liryczne dygresje, bêd¹ce wyrazem rozgoryczenia niedawnych
powstañców, dziœ bezrobotnych i upokarzanych.
W. Szewczyk w swoim poemacie u¿ywa gwary w sposób naturalny,
wówczas gdy s³owo gwarowe jest niezast¹pione i niezbêdne,
np. kiedy nazywa czêœci stroju kobiety œl¹skiej: Starka stanê³a
z boku. Oczy w szalejce skry³a. (...) Niemyte, ma³e g³owy wkopa³y
siê do kiecek. (...), [matka] Cicho owija dziecko w zamazan¹ chackê.
(...), lub zabawki: graczki i sprzêty: grotki.