Untitled - Śląska Biblioteka Cyfrowa

200 ALEKSANDRA TOBÓR-BARANOWSKA
które bazuj¹ na ³amaniu jêzykowych zasad 1 . Warto, choæby z tego
wzglêdu, przyjrzeæ siê dwóm wczesnym powieœciom Janusza Andermana,
które ju¿ samym tytu³em proponuj¹ czytelnikowi podjêcie
gry: jego debiutanckiej powieœci Zabawa w g³uchy telefon 2 (1976)
oraz kolejnemu utworowi: Gra na zw³okê 3 (1979). O tym, ¿e w latach
siedemdziesi¹tych nie by³ to zabieg popularny, œwiadcz¹ choæby
g³osy krytyki, która – co prawda doceni³a innowacyjnoœæ formy,
ale nie kry³a zaskoczenia i w¹tpliwoœci. Ze wzglêdu na wieloznacznoœæ
i uniwersalnoœæ kategorii „gra” nale¿a³oby na wstêpie
skonkretyzowaæ to pojêcie 4 . Pomocne mog¹ tu byæ rozwa¿ania Jerzego
JARZÊBSKIEGO (1982: 31), który przedstawiaj¹c ró¿ne mo¿liwoœci
zastosowania tego pojêcia, tworzy w³asn¹, opisow¹ jego definicjê:
„gra jest schematem [...] szczególnej interakcji, w której partnerzy
realizuj¹ wytyczne pewnego systemu, podejmuj¹c rozliczne
czynnoœci w sztucznie wyodrêbnionym œrodowisku, realizuj¹c za-
³o¿one w systemie cele. Regu³y systemu tworz¹ swoisty jêzyk [...],
a rola wypowiedzi w owym systemie nie polega przede wszystkim
na komunikowaniu [podkr. – A.T.-B.] jakichœ treœci, ale na prowokowaniu
[podkr. – A.T.-B.] okreœlonych reakcji partnera [...],
organizacji wspó³dzia³ania [...], a wreszcie – na zrozumieniu regu³
rz¹dz¹cych wszystkimi zjawiskami, które daj¹ siê opisaæ w systemie
uprawianej gry”.
Przy takim zastosowaniu pojêcia „gra” zmienia siê relacja: nadawca
– odbiorca tekstu. Czytelnik nie jest tu jedynie nastawiony
na odbiór komunikatu, ale czuje siê partnerem w „zabawie” w li-
1 Proza lat siedemdziesi¹tych sta³a siê, oczywiœcie przedmiotem ogl¹dów
jêzykoznawczych (por. SKUDRZYK, 1994; WITOSZ, WOJTAK, S£AWKOWA, SKUDRZYK,
2003). Wskazane tam aspekty stylowych przemian prozy mo¿na poszerzyæ
o proponowany tu aspekt: funkcjonowanie gry jêzykowej jako budulca œwiata
przedstawionego.
2 J. ANDERMAN: Zabawa w g³uchy telefon (1976) – wszystkie przytoczone
w artykule cytaty pochodz¹ z tego wydania; strony podajê przy cytatach.
3 TEN¯E: Gra na zw³okê (1979) – wszystkie przytoczone w artykule cytaty
pochodz¹ z tego wydania; strony podajê przy cytatach.
4 Pojêcie „gra” i jego zastosowanie poddano szczegó³owej analizie – zarówno
teoretycznej, jak i szczegó³owej – w tomie Gry w jêzyku, literaturze i kulturze
(JÊDRZEJKO, ¯YDEK-BEDNARCZUK, red., 1979).