Untitled - Śląska Biblioteka Cyfrowa

212 MA£GORZATA KRZYSZTOFIK
alny) 4 wpisuje siê wraz z autorem w pewien kr¹g kulturowy jednostek
funkcjonuj¹cych w okreœlonej rzeczywistoœci pozajêzykowej 5
(wspólny jêzyk, warunki spo³eczne, historia). Dlatego w planie komunikacji
nadawca – tekst – odbiorca mo¿na mówiæ, z jednej strony,
o swego rodzaju typowoœci, skonwencjonalizowaniu zastosowanych
œrodków i odwo³ywaniu siê do wspólnych doœwiadczeñ,
z drugiej zaœ strony – o oryginalnym stylu pisarskim autora i subiektywnym
odbiorze czytelnika, wynikaj¹cych z indywidualnych
prze¿yæ obu stron. Pozwala to zatem wskazaæ dwa rodzaje œrodków
s³u¿¹cych do wyra¿ania uczuæ: wynikaj¹ce ze wspólnej wiedzy
nadawcy i odbiorcy oraz bêd¹ce wypadkow¹ indywidualnego
stylu nadawcy i subiektywnego odbioru czytelnika tekstu. W obrêbie
obu rodzajów mog¹ znaleŸæ siê zjawiska jêzykowe plasuj¹ce
siê w zró¿nicowanych p³aszczyznach struktury jêzykowej: semantycznej
(leksykalnej), pragmatycznej czy tekstowej.
Przyk³ad I:
Rience milcza³ d³ugo, wcale nie zbieraj¹c siê do wyjœcia. Patrzy³
na poetê niesympatycznym, wilgotnym wzrokiem, a poeta
czu³ rosn¹cy niepokój. Z do³u, z sali ogólnej zamtuza, dobiega³
weso³y rejwach, punktowany niekiedy wysokim damskim
chichotem. Jaskier odwróci³ g³owê, niby to demonstruj¹c
pogardliw¹ wy¿szoœæ, w rzeczywistoœci jednak ocenia³ odleg³oœæ
dziel¹c¹ go od k¹ta izby i od gobelinu przedstawiaj¹cego
nimfê polewaj¹c¹ sobie cycki wod¹ z dzbanka. [za
gobelinem znajdowa³o siê ukryte wyjœcie – M.K.]
4 Pojêcia „czytelnik” i „odbiorca” (oba te terminy w niniejszym artykule
stosujê wymiennie) odnoszê – za A. OKOPIEÑ-S£AWIÑSK¥ (2001) – do odbiorcy
utworu (czytelnika idealnego), którego odbiór tekstu stanowi wypadkow¹ konkretnych
niepe³nych odczytañ jednostkowych – interpretacji czytelników konkretnych;
jako instancja odbiorcza z poziomu zewn¹trztekstowego nie jest on
to¿samy z istniej¹cym w rzeczywistoœci pozajêzykowej „czytelnikiem-cz³owiekiem”.
5 Por. WIERZBICKA (1999: 163): „[...] okreœlenia emocji w danym jêzyku maj¹
charakter niepowtarzalny i wyra¿aj¹ unikalny stosunek wobec ludzkich uczuæ
typowy dla tej kultury oraz unikaln¹ perspektywê na zwi¹zki pomiêdzy emocjami,
poznaniem i zachowaniami spo³ecznymi”.