Untitled - Śląska Biblioteka Cyfrowa

Obecnoœæ gwary œl¹skiej w literaturze...
241
pisaæ wy³¹cznie kulturze œl¹skiej; mo¿e jest cech¹ wszystkich
kultur plebejskich). Heidegger dziwi siê, ¿e ¿yje – jeszcze bardziej
zdumiewa go i poci¹ga mo¿liwoœæ – mowy-nie-gadaniny;
ciotka Cila nie musi przybli¿aæ tego, co najbli¿sze (oswajaæ
swojskiego), a s³owo nie istnieje dla niej inaczej ni¿ odpowiedŸ
na wyzwanie bycia, ¿ycia, istnienia... Zapytany o to, co
odziedziczy³em z rodzimej kultury, od razu i bez trudu odpowiem:
przywi¹zanie do w³asnej historycznoœci i koncepcjê
s³owa, które nie powinno nigdy s³u¿yæ samemu sobie. Inaczej
zostaje siê beblokiem, faflokiem, fafu³om, klytom, albo pierdo³om
dziyñ dobry. (...)
(...) Dziadek Stefan mia³ predyspozycje do logosu. Jego ostatnie
s³owa, ostatnia wypowiedŸ mo¿e konkurowaæ z „BojaŸni¹
i dr¿eniem” Kierkegaarda, bo rozbraja problematykê
œmierci. Tu¿ przedtem, zanim spad³y na niego zwa³y wêgla
i zabi³y, zd¹¿y³ jeszcze zapytaæ innych górników: „Chopy, czego
sie boicie?”
(SZYMUTKO, 2001: 26, 35)
ObecnoϾ gwary w literaturze jest niezwykle ciekawym zagadnieniem.
Dlaczego wspó³czeœni, wybitni pisarze, których polszczyzna
artystyczna jest wzorcem, czuj¹ potrzebê przywo³ania jêzyka,
w którym wzrastali? Odpowiedzi udzieli³ Jerzy Szymik – ksi¹dz,
profesor, poeta: „Ja g³ównie potrzebujê gwary do budowania relacji
z ludŸmi i po to, ¿eby u¿yŸnia³a moj¹ polszczyznê – to s¹ dziedziny,
dla których jêzyk jest tym, czym krew dla organizmu. Mówiê
to jako teolog i jako poeta. Intuicyjnie czu³em zawsze (a potem
kiedyœ to us³ysza³em z ust prof. Miodka), ¿e najp³ytszym jêzykiem,
najbardziej wyja³owionym, mówi siê obecnie na tych terenach
Polski, gdzie siê gwara nie zmaga z literack¹ polszczyzn¹.
[...] Ludzie ci mówi¹ prawie wy³¹cznie »jêzykiem telewizji«. Natomiast
wielka literatura, czyli najwiêksze dokonania w jêzyku, powstaje
zawsze na styku jêzyków, tam, gdzie litewski i bia³oruski
»dra¿ni³« polski; tam, gdzie góralska gwara zmaga³a siê z polszczyzn¹;
na emigracji. Wierzê, ¿e to samo dzieje siê na Œl¹sku. ¯e
praktyczna znajomoœæ œl¹skiej gwary pomaga docieraæ do cieka-
16 Jêzyk...