28.01.2015 Views

diccionario quechua cusco - ILLA

diccionario quechua cusco - ILLA

diccionario quechua cusco - ILLA

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

SIMI TAQE ◄●► 286<br />

recordar. v. Yuyay.<br />

recordable. s. adj. Yuyaqe, yuyana,<br />

yuyarina.<br />

recortar. v. Mut'uy, wit'uy, k'utuchiy,<br />

kuchuy.<br />

recorte. s. Kuchuykuy, k'utupa, kuchupa.<br />

recoser. v. Sirapay.<br />

recostado,–da. adj. K'iraykusqa,<br />

kunpayusqa, thallasqa, t'ankaq.<br />

recostar. v. K'iraykuy, kunpayuy,<br />

thallayuy, t'ankay, siriy.<br />

recortarse. v. K'iraykukuy,<br />

kunpaykukuy, thallaykukuy,<br />

siriykukuy.<br />

recreación. s. Samay, hawkay.<br />

recto,–ta. adj. Geom. Siwk.<br />

recuperarse. v. Med. Allinyariy,<br />

qhaliyariy.<br />

red. s. Llika, lluku, ch'ipa.<br />

redil. s. Hip'ina.<br />

rédito. s. Econ. Neol. Wachay.<br />

redondear. v. Muyuyachiy.<br />

redondo,–da. adj. Geom. Suntur, muyu,<br />

llump'u.<br />

reducidor–da. adj. Q'enti, k'iski, k'itku.<br />

reducidor,–ra. adj. s. Q'entichiq,<br />

k'iskichiq, k'itkuchiq, tinkuyachiq,<br />

huch'uyachiq.<br />

reducir. v. de espacio: K'iskichiy,<br />

k'itkuchiy. || De tamaño: q'entichiy,<br />

tinkuyachiy, huch'uyachiy.<br />

reducirse. v. Q'entikuy, k'iskikuy,<br />

k'itkukuy.<br />

reelegir. v. Ch'ikllupay.<br />

reembarrar. v. Llut'apay.<br />

reemplazo. s. Ranti.<br />

reenjuagar. v. Ch'uyapay.<br />

reenvolver. v. K'uyupay.<br />

reescarbar. v. Hasp'ipay, qhellapay.<br />

refinado,–da. adj. fig. Ch'utillo, ch'uti.<br />

Pe.Jun: ñutku.<br />

reflexionar. v. Fil. Hamut'ay.<br />

refresco. s. Ch'akipa.<br />

refrigerador,–ra. s. Chirichiq,<br />

chiriyachiq.<br />

refrigerio. s. Hayachiku, ch'akipa.<br />

refugio. s. Qespina. Ec: kishpina.<br />

refulgir. v. Pinchiy, pinchiyay.<br />

refunfuñar. v. Rimapakuy, thutupakuy.<br />

Bol: thutuy.<br />

refunfuño. s. Thutupa.<br />

regadera. s. Agr. Ch'aqchuna.<br />

regado,–da. adj. Qarpasqa. Pe.Aya:<br />

jarpasja. Pe.S.Mar: karpaska.<br />

regadora. s. Qarpana.<br />

regalar. v. Suñay.<br />

reganón,–na. adj. Anyapu.<br />

regar. v. Qarpay. Ec: parkuna. Pe.Aya:<br />

parjuy. || Plantas tiernas: mallmay.<br />

regazo. s. Oqllana, meqlla. Pe.Caj:<br />

millka. Pe.Jun: uqllay, uqllallay. Ec:<br />

oqllana. Bol: mijlla.<br />

región. s. Geog. Suyu. Regiones inkas: ||<br />

Antisuyu: oriente, de las panpas<br />

selváticas. || qollasuyu: región de la<br />

planicie qolla. || qontisuyu: del<br />

occidente. || chinchaysuyu: región del<br />

Norte.<br />

regocijo. s. Q'ochu. Pe.Aya: kusi, jochu.<br />

regordete. adj. Oqocho, wirasapa.<br />

Pe.Anc: Huan: wera. Arg: wira. Bol:<br />

t'iqe.<br />

regresar. v. Kutiy. || Volver a ir: kutiy. ||<br />

Regresar, volverá venir: kutimuy.<br />

Obs. evolución: wiñay.<br />

regurgitación. s. Fisiol. Aqtupakuy.<br />

Retorno de los alimentos del<br />

estómago, o esófago a la boca, en los<br />

rumiantes.<br />

rehacer. v. Ruwapay, kutipay.<br />

reidor,–ra. adj. Thinti.<br />

rehilete. adj. Thinti, cheqchiq, cheqchi.<br />

reilón,–na. adj. Thintiku.<br />

reingresar. v. Kutiykuy.<br />

reír. v. Asiy.<br />

reírse. v. Asikuy.<br />

reiterador,–ra. adj. Nipayaq.<br />

rejuvenecer. adj. Waynayay.<br />

relamer. v. Llunk'upay.<br />

relampaguear. v. Lliphlliy.<br />

relámpago. s. Choqe illa.<br />

relatar. v. Lit. Willakuy.<br />

relato. s. Willana.<br />

relator. s. Willaka.<br />

relegar. v. Qhepanchay.<br />

relegarse. v. Qhepariy.<br />

relevar. v. Mit'ay.<br />

relinchar. v. Wihihiy.<br />

rellenador,–ra. s. Hunt'apaq, sat'ipaq.<br />

Pe.Aya: satipaq. Pe.Jun: huntachiq,<br />

winaq. Arg: untachiju. Bol: junt'achij.<br />

relucir. v. Chiphchiy. Arg: k'anchay.<br />

Pe.Aya: Chipipipiy.<br />

remador. s. Tuyuq.<br />

remangar. v. Q'allpay. Pe.Aya: taparay.<br />

remangarse. v. Q'allpakuy.<br />

remanso. s. P'uyunqo. Pe.Jun: utrku.<br />

Bol: ponqo.<br />

remar. v. T'uyuy.<br />

remedar. v. Yachapayay.<br />

remedo. s. Yachapaya.<br />

remedón,–na. adj. Yachapayaq,<br />

yachaphuku.<br />

rememorar. v. Yuyapay.<br />

remendado,–da. adj. Ratapasqa. Pe. Jun:<br />

tankash.<br />

remendador,–ra. adj. Ratapaq.<br />

remendar. v. Ratapay.<br />

remesa. s. Suchi.<br />

remesar. v. Suchiy.<br />

remiendo. s. Ratapa. Bol: rachapa.<br />

remitente. adj. Apachiq, apachiku.<br />

remitir. v. Apachiy.<br />

remo. s. T'uyu.<br />

remojable. s. Chulluchina.<br />

remojador. s. Chulluchiq.<br />

remojar. v. Chulluy, chulluchiy. Pe.Anc:<br />

tullpuy. Pe.Aya: nuyuchiy. Pe.Jun:<br />

chapuy, pushtachiy. Bol: hoqochiy.<br />

remojarse. v. Chulluchikuy, apiyachikuy,<br />

ch'aranchay, ch'aranyay.<br />

remojo. s. Chullu.<br />

remoler. v. Kutapay.<br />

remolido. s. Kutapa.<br />

remover. v. Qachiy, qaywiy. Pe.Aya:<br />

jaywiy. Ec: kaywina.<br />

renacuajo. s. Zool. Hoq'oyllu. Pe.An.<br />

choqya, ultu. Pe.Aya: oqollu. Pe.Caj:<br />

ultu, kulkul. Arg: hokuyllu. Bol:<br />

huq'oyllu.<br />

rencoroso,–sa. adj. Cheqnipakuq,<br />

cheqnikuq. fig. k'araq sonqo. Pe.Aya:<br />

cheqniku, chenipaku. Arg: chejney.<br />

rendija. s. K'aktu, k'atki.<br />

rendir. s. Willkay.<br />

renguear. v. Wist'uy, hank'ay, uytuy.<br />

renovarse. v. Mosoqyay.<br />

reñir. v. Phiñakuy.<br />

reojear. v. Q'ensuy. Pe.Aya: jewsuy.<br />

reojo. s. Q'ensu.<br />

repajar. v. Sat'ipay. Arreglar la paja de<br />

los techos.<br />

repaje. s. Sat'ipa.<br />

repartirse. v. Taqanakuy.<br />

repasar. v. Kutipay.<br />

repatear. v. Hayt'apay.<br />

repegar. v. K'askapay.<br />

repelar. v. Khusluy, kuchuy, rutuy.<br />

repetidamente. adv. Yapa yapa, kuti kuti,<br />

sapa kutin.<br />

repintarrajear. v. Llonqhepay, llusipay,<br />

llunch'ipay.<br />

repisa. s. churana. Pe.Anc: Pe.Jun: patak.<br />

reponer. v. Churapuy. Arg: kutis, churay.<br />

reprender. v. Phiñay, phiñakuy. Pe Aya:<br />

piñay. Ec: pinana.<br />

represa. s. Qocha.<br />

reprochar. v. Kutipakuy.<br />

reproducción. s. Biol. Mira.<br />

reproducir. v. Miray.<br />

reproductor,–ra. adj. Zool. Miracheq.<br />

reptil. s. Zool. Mach'aqway, amaru,<br />

mach'aqwa, mach'awara. Pe.Aya:<br />

machaway. Bol: machaqwa. Ec:<br />

machaway.<br />

repugnar. v. Millapakuy.<br />

repugnante. adj. Millay.<br />

resbaladizo,–za. adj. Lluskha, llusk'a.<br />

resbalador,–ra. s. Lluskhaq, llusk'aq.<br />

resbalar. v. Suskhay, llusk'ay.<br />

resecado,–da. adj. Ch'arkisqa. Bol: phara.<br />

resecar. v. K'irkuy, chuchuy, ch'akiykuy,<br />

ch'olqeyay. Bol: pharararay.<br />

resecarse. v. Ch'oqroy, ch'oqroyay.<br />

reseco,–ca. adj. K'irku, chuchu, ch'olqe.<br />

resentido,–da. adj. Sintisqa.<br />

resentirse. v. Sintikuy.<br />

reservar. v. Waqaychay.<br />

resfriarse. s. Med. Chirichikuy. Estado<br />

morboso debido a la exposición del<br />

frío o humedad, asociado con catarro.<br />

Ec: chiri unguy.<br />

residir. v. Tiyay. Pe.Aya: yachay.<br />

residuo. s. Puchu, puchuq, usupa. Bol:<br />

puchu.<br />

resistente. adj. Seq'a.<br />

resoldar. v. Chapipay.<br />

resollar. v. Samapakuy.<br />

respetable. adj. Hayninqa.<br />

respetar. v. Hayninqay.<br />

respiración. s. Fisiol. Samay.<br />

respirar. v. Samariy. Absorver aire los<br />

seres vivos.<br />

resplandeciente. adj. Ch'ak, ch'ak nishaq.<br />

Pe.Aya: kanchariq.<br />

resplandor. s. Illapa, qoyllu. Bol: lliphiy,<br />

sithuy.<br />

responder. v. Kutichiy.<br />

respondón,–na. adj. Rimapakuq,<br />

kutipakuq. Pe.Aya: rimapakuq.<br />

responsabilidad. adj. Manu kay.<br />

responsabilizarse. v. Kamachakuy.<br />

responsable. s. Manu kaq.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!