diccionario quechua cusco - ILLA
diccionario quechua cusco - ILLA
diccionario quechua cusco - ILLA
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
289 ◄●► DICCIONARIO<br />
soberbio,–bia. adj. Apusonqo. Pe.Aya:<br />
apus jachay. Ec: apushunku.<br />
sobón,–na. adj. K'askarillo, llaqwa,<br />
llunk'u.<br />
sobra. s. Puchu.<br />
sobrar. v. Puchuy. Pe.Aya: puchuy sejen.<br />
sobre. prep. encima: Hawa.<br />
sobrino,–na. s. Mulla, kucha.<br />
socio,–cia. s. Masi.<br />
sofocación. s. Med. Ruphapaku. || Apagar<br />
el juego: nina wañuchiy.<br />
sofocarse. v. Ruphapakuy. Pe.S.Mar:<br />
chukay.<br />
soga. s. Waskha. || de crines: ch'awar<br />
waskha.<br />
soguilla. s. Chiwiq'eña. Arg: sinpa.<br />
Pe.Aya: waskilla.<br />
sol. s. Astron. Rel. Inti.<br />
solaz. s. Hawka.<br />
soldado. s. Mil. Walla.<br />
soldar. v. Chapiy.<br />
solear. v. Ruphayay.<br />
soledad. s. Sapa kay.<br />
solicitar. v. Mañakuy, pituy.<br />
solideo. s. Rel. Chukullu.<br />
sólido,–da. adj. Ch'ila, qaqa.<br />
solitario. s. adj. Sapanchasqa,<br />
sapanchakusqa, wakcha, sapanchasqa.<br />
sollozar. v. Anchiy, waqay. Pe.Caj:<br />
waqay. Pe.Jun: waqanay.<br />
solo. adv. Sapan, mana piniyoq, sapallan.<br />
soltar. v. Kachariy.<br />
soltero,–ra. adj. Juris. Mana sawasqa. ||<br />
Soltero: mana warmiyoq. || Soltera:<br />
mana qhariyoq.<br />
sombra. s. Llanthu.<br />
sombrear. v. Llanthuy, llanthuchay,<br />
llanthuyay.<br />
sombrero. s. Chuku.<br />
sombrilla. s. Achiwa.<br />
sonaja. s. Chamara.<br />
sonar. v. Chanraray.<br />
sonido. s. Mús. Chanra.<br />
sonso,–sa. adj. Upa. fig. hat'upa.<br />
soñador. adj. Mosqhokuq.<br />
soñar. s. Psic. Mosqhoy, mosqhokuy.<br />
sopa. s. Alim. Lawa, chupi.<br />
sopesador,–ra. adj. T'ituchaq.<br />
soplar. v. Phukuy. Pe.Aya: pukuy.<br />
Pe.Jun: punkay. Pe.Mar: pukuy.<br />
soplete. s. Phukuna.<br />
soplo. s. Phuku. Pe.Aya: puku. Pe.Jun:<br />
pukay. || Soplo de vida: sama. || Dar<br />
soplo de vida: samaykuy.<br />
soportar. v. Umillikuy.<br />
sorbedor,–ra. s. adj. Upiq. || Con ruido:<br />
ch'oqchoq, loqloy. Arg: upiaj.<br />
sorbete. s. Ch'onqana.<br />
sorbible. adj. Upina.<br />
sordera. s. Wanq'oyay, roqt'okay. Arg:<br />
upa.<br />
sordo,–da. adj. Wanq'o, roqt'o, upa.<br />
Pe.Anc: upa. Pe.Aya: upa. Pe.Caj:<br />
putuchu. Pe.Jun: upa linli. Bol:<br />
juqara, rujt'u. Ec: mana uyak, upa<br />
rinri.<br />
soroche. s. Med. Soroqch'i. Mal de<br />
altura. Angustia que se siente en<br />
lugares elevados.<br />
sorprender. v. Juris. (infraganti)<br />
T'aphqay. || Cojer desprevenido:<br />
tarirqoy. || Maravillar: utichiy.<br />
sorpresa. adj. P'aqma. Tener encuentro<br />
sorpresivo.<br />
sosegadamente. adv. Thak.<br />
sosegador,–ra. adj. s. Ñañichiq,<br />
thaknichiq.<br />
sosegar. v. Ñañichiy.<br />
soso,–sa. adj. Q'ayma, hamya. Bol:<br />
jamya, mak'a. Pe.An. qamla. Pe.Caj:<br />
lanpaq. Pe.Jun: kayma.<br />
sospechar. v. Watupay, watupakuy<br />
sostén. s. K'inchu.<br />
sostener. s. Hap'iy, tusay.<br />
sostenerse. v. Tawnapakuy.<br />
suave. adj. Llanp'u, ñapu, manti.<br />
suavemente. adv. Llanp'ulla.<br />
suavizar. v. Llanp'uyachiy.<br />
subalterno,–na. adj. Qaywa.<br />
subida. adj. Wichay.<br />
subir. v. Wichay, seqay.<br />
sublevarse. v. Ankallikuy.<br />
subsuelo. s. Geol. Ukhu pacha.<br />
succión. s. Ch'onqa.<br />
succionador,–ra. adj. Ch'onqaq.<br />
succionar. v. Ch'onqay.<br />
sucesor,–ra. s. adj. Qateq.<br />
suciedad. s. Qhelli. Pe.Jun: mapa.<br />
Pe.Anc: qanra.<br />
sucio. adj. Qhelli, kharka, qhanra.<br />
sudar. v. Hunp'iy.<br />
sudor. s. Fisiol. Hunp'i.<br />
suegra. s. del varón: Kisma. De la mujer:<br />
aqe, kiwachi.<br />
suelo. s. Geol. Panpa. || Arcilloso: llank'i<br />
allpa. || Arenoso: aqo allpa. || Suelo<br />
seco: ch'aki allpa.<br />
suelto,–ta. adj. Kacharisqa.<br />
sueño. s. mosqoy. Ec: kanturo. Pe.Aya:<br />
piraun. Pe.Mar: musku. || Angustioso:<br />
Llap'i. || Premonitor: mosqhochakuy.<br />
suerte. s. Sami.<br />
sufrimiento. s. Muchuy.<br />
sufrir. v. Muchuy, ñak'ariy, llakikuy.<br />
sugestionado,–da. adj. Khurusqa.<br />
sugestionador,–ra. adj. s. Khuruq, layqa.<br />
sugestionar. v. Khuruy.<br />
suicida. s. Sipikoq.<br />
suicidarse. v. Wañuchikuy.<br />
sulfato. s. Quim. de hierro: kachina. De<br />
potasa: qollpa.<br />
sumergido,–da. adj. Challpusqa,<br />
chapusqa.<br />
sumergidor,–ra. adj. Challpuq, chapuq.<br />
sumergir. v. Chapuy, challpuy. Arg:<br />
utkiy. Pe.Mar: sumichiy.<br />
sumergirse. v. Challpukuy.<br />
sumiso,–sa. adj. K'umillu.<br />
superar. v. Wasapay.<br />
superarse. v. Anchakuy.<br />
superficialmente. adv. Hawahawa, hawa<br />
hawalla, hawan ukhun.<br />
suplicar. v. Mañakuy, pituy.<br />
supurar. v. Med. Q'eachay. Pe.Aya:<br />
jeachay.<br />
sur. s. Orient. Urin, ura. Pe.Jun: ula. Arg:<br />
uralan.<br />
surcar. v. K'illay, wachuy.<br />
surco. s. Wachu, suka, wara.<br />
suspender. v. Warkuy, tatichiy.<br />
suspicacia. s. Uychu.<br />
suspirar. v. Llakipakuy.<br />
sustancia. s. Fil. Panqochi.<br />
susto. s. Manchachi, q'aqcha.<br />
susurrador,–ra. adj. Ch'iwiwiwiq.<br />
susurrar. v. Ch'iwiwiwiy.<br />
suyo,–ya. adj. de él, de ella: Paypa. || De<br />
ellos, de ellas: paykunaq.