iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba XXXIX
iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba XXXIX
iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba XXXIX
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>iberiul</strong>-<strong>kavkasiuri</strong> <strong>enaTmecniereba</strong><br />
<strong>XXXIX</strong> 2011<br />
roman lolua<br />
faringalizaciis sakiTxisaTvis udiur enaSi<br />
1. faringalizebuli xmovnebis sakiTxisaTvis udiur enaSi 1<br />
udiuri enis mecnieruli Seswavlis pirveli cdebidan (XIX s.-is meore<br />
naxevari) moKolebuli TiTqmis Kvela mkvlevari aGniSnavs masSi faringalizebul<br />
xmovnebs. meore rigis xmovnebs (aˤ, oˤ, uˤ) udiurSi<br />
imowmebs am enis pirveli mkvlevari a. Sifneri. igive suraTi gvxvdeba<br />
a. diris naSromebSi udiuris Sesaxeb 2 . es sami xmovani aseve warmodgenilia<br />
udiur zGaparSi `rustami~ (udiuri zGapari `rustami~, 1888), xolo<br />
`udiuri oTxTavis~ teqstSi ukve xuTi faringalizebuli xmovani<br />
gvaqvs (aˤ, eˤ, iˤ, oˤ, uˤ) [`udiuri oTxTavi~, 1902]; aseTive viTarebaa<br />
udiur saanbano wignSic `samJi dŽs~ (`samJi dŽs~ 1934) 3 . vl. fanCviZisa<br />
1<br />
SesitKvebas `faringalizebuli xmovnebi~ viKenebT pirobiTad. izrdeba im mkvlevarTa<br />
ricxvi, vinc, g. deetersis msgavsad, faringalizacias ganixilavs ara segmentur,<br />
aramed prosodiis Tvisebad (ix. qvemoT).<br />
2<br />
rogorc a. Sifners, aseve a. dirs sxvagvarad aqvT warmodgenili am xmovanTa<br />
buneba.<br />
a. Sifneri aGniSnavs: `CemTvis xelmisawvdomi wKaroebi am xmovanTa ufro rbil warmoTqmas<br />
adastureben... ạ warmoiTqmis TiTqmis rogorc a frangul la-Si, ọ rogorc eu<br />
heure sitKvaSi da ụ rogorc u sitKvaSi une~ (Sifneri 1863: 9).<br />
a. diris gansazGvriT: ` , -sa da ẏ-s uyiravT saSualo adgili. pirvels a-sa da äs<br />
Soris, meores o-sa da ö-s Soris, mesames у-sa da y-s Soris~ (diri 1904: 1).<br />
miuxedavad imisa, rom a. diri aGniSnavs: `meCveneboda, rom , -sa da ẏ-s (gansakuTrebiT<br />
-sa da ẏ-s) KovelTvis Tan sdevs Zalian susti xorxismieri xma~ (diri 1904:<br />
1, SeniSvn.), mainc safiqrebelia, rom aq mkvlevari ara e. w. faringalizebul xmovnebs<br />
gulisxmobs, arames poziciurad Sepirobebul xmovanTa Jgufs, romelic, mkvlevris azriT,<br />
martivi da umlautiani xmovnebisagan gansxvavdeboda.<br />
amas adasturebs is faqti, rom TanxmovanTa tabulaSi a. dirs moKvanili aqvs ’ ni-<br />
Sani, romelic mkvlevris daxasiaTebiT `aris msubuqi xorxismieri bgera, arabuli `hamze~-s<br />
msgavsi; is aramarto sitKvis dasawKisSi gvxvdeba, aramed sitKvis SigniTac da am<br />
SemTxvevaSi, is aZlevs momdevno xmovans ufro xorxismier xasiaTs, mag.: м’ел `Tagvi~<br />
(meˤl), м’ iн `Savi~ (maˤÁn), п’ `ori~ (paˤ) (diri 1904: 2-3). aqedan gamomdinare, SegviZlia<br />
vivaraudoT, rom a. diri faringalizacias ar ganixilavs rogorc xmovnis segmentur<br />
Tvisebas, aramed konkretul specifikur Tanxmovans miawers.<br />
3<br />
udiur saanbano-sakiTxav wignSi faringalizaciis aGniSvnis principi garkvevas sayiroebs.<br />
faringalizacia am saxelmZGvaneloSi gadmoicema ħ niSnis meSveobiT, romelic