iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba XXXIX
iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba XXXIX
iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba XXXIX
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
228<br />
i. CantlaZe<br />
biTi saxelia saanalizo leqsema, aramed zmnac (rogorc piriani, ise<br />
upiro): ƒel-t r (`xelsaqme~), mˆ-ƒˆl-t r-i (`feiqari,mqsoveli~), zs.<br />
li-ƒˆl-t r-i/li-ƒˆl-t r-e (1. `rTva~; 2. `rTva-qsova, xelsaqme~), a-ƒˆlt<br />
r-i (1. `rTavs~; 2. `rTavs da qsovs, xelsaqmobas eweva~). svanuris yvela<br />
dialeqtSi daculia amosavali, umetaTeziso formebi da arqauli ƒ<br />
Tanxmovani, qarTuli enis dialeqtebSi ki zogi amosaval variants uCvenebs,<br />
zogi ki _ SedarebiT axals. xC-ol- fuZe sxvadasxva mniSvnelobisaa<br />
qarTuli enis dialeqtebSi: imerulsa da leCxumurSi igi `kvamls~<br />
niSnavs (da xrC-ol-v-aØs ukavSirdeba),aWarulSi _ `wnelis rgolebiT<br />
asxmul sabmels`, xolo javaxurSi _ `wnels~. guriaSi `Citis badis<br />
saqsov xelsawyos~ ewodeba Cx-ar-i, xolo Tavad `saqsov Cxirs~ _ Cx-aS-i /<br />
Cx-aJ-i; imereTSi `wvril Cxirs~ Cx-ik-i hqvia, xolo `gamxmari wnelisagan<br />
gakeTebul cocxs~ Cx-okØs uwodeben guriaSi. xuTive leqsema Zalian hgavs<br />
zanuri struqturis fuZes (Sdr. o-n-Cx-ak-al-e `Txilis sabertyi joxi~).<br />
aSkaraa, rom ZirSi yvelgan Cx- kompleqsia an metaTezisis Sedegi<br />
xC-; svanuri li-Sx-er (`poba, skdoma~) SeiZleba iyos qarTuli Cx-er/Cx-ir<br />
Ziris spirantizebuli saxe. mosalodnelia, rom li-Cx-in-e (`gaCxirva,<br />
garWoba~) imave Cx- Ziris Semcveli masdaria.<br />
imave harmoniuli kompleqsis sisina variantic (cx-) gvxvdeba yvela<br />
qarTvelur enaSi: Zvel qarTulSi `sarTavi mowyobilobis joxi~ aris<br />
cx-em-l-i, cx-em-l-a ki gurul dialeqtSi `rcxila~-a. javaxeTSi cx-em-l-i<br />
aris `qselSi narTis gasayreli xe~, TuSeTSi ki `windisa da xelTaTmanis<br />
saqsov rkinis Cxirebs~ cx-em-l-eb-i hqvia (mx. r. cx-em-l-i). `fiCxis~<br />
aRsaniSnavad megrulSi cx-v-ek ixmareba, xolo lazurSi _ cx-ik.<br />
svanurSi cxek (bz., qs.)/cxik (zs.) `tyes~ aRniSnavs. igive Ziri Cans<br />
Coluruli metyvelebis cx-ˆp-ert (`wvrili wneli~), cx-ˆnt-r-’l<br />
(`wvrili gamxmari Stoebi~) formebSi da zemosvanur cx-ir (`xiwvi,<br />
xiWvi~) fuZeSi. cx-ek-n-el-a toponimia (gauqmebuli soflis saxelwodeba)<br />
samcxeSi (beriZe 2005:148).<br />
maSasadame, `wnelis>joxis > Cxiris > tyis~ aRsaniSnavad qarTvelur<br />
enebSi gamoiyeneba erTi da imave harmoniuli kompleqsis rogorc sisina<br />
(cx-), ise SiSina (Cx-) variantebi qarTulSic, megrulSic, lazurSic da<br />
svanurSic, rac erTgvarad arRvevs komparativistuli qarTvelologiis<br />
ZiriTad principebs 1 .<br />
1 SiSina da sisina sibilantTa aRrevis Sesaxeb qarTuli enis dialeqtebSi ix. Cveni<br />
statiebi: `pirvelad da meoreul fonemaTSesatyvisobaTa urTierTmimarTebisaTvis<br />
qarTvelur enebSi~, `iveria~, parizi, 2004-2005 da fonemaTSesatyvisobaTa ori rigi<br />
qarTvelur enebSi~, Tbilisis sulxan-saba orbelianis saxelobis saxelmwifo<br />
pedagogiuri universitetis qarTuli enis kaTedris Sromebi, Tbilisi, 2005.