iberiul-kavkasiuri enaTmecniereba XXXIX

104
r. lolua
unda aGiniSnos, rom faringalizaciisaTvis damaxasiaTebeli artikulaciis
Taviseburebebi erTnairad warmoudgeniaT im mkvlevrebs, vinc
faringalizebul xmovnebs fonemebad miiCnevs da imaTac, vinc faringalizebulebad
Tanxmovnebs miiCnevs.
sruliad gansxvavebuli mosazreba gamoTqva g. deetersma. misi azriT,
faringalizacia aris Tviseba, romelic axasiaTebs ara calkeul
fonemas (Tanxmovansa Tu xmovans), aramed marcvals, anda mTel sitKvas
(deetersi 1963: 33). 4 am mosazrebas daeTanxma arn. Ciqobava (Ciqobava
1979: 62) da sxva zogierTi mkvlevaric.
saKuradGeboa s. koZasovis mosazreba. mkvlevarma, udiuri enis fonologiuri
sistemis Seswavlis Semdeg, miiCnia, rom udiurSi faringalizacia
prosodiis Tvisebas warmoadgens da mTel sitKvaze vrceldeba.
s. koZasovis azriT, faringalizaciis piki moudis pirvel marcvals (e.i.
xmovans), xolo Tu sitKvaSi gvxvdeba SiSina, uvularuli an faringaluri
Tanxmovani, maSin faringalizaciis maqsimumi masze modis (kibriki,
koZasovi 1990: 347).
Cveni dakvirvebiT, es mosazreba gasaziarebelia. specialistTa Canawerebi
imis Sesaxeb metKvelebs, rom udiurSi faringalizacia mTel
sitKvaze vrceldeba: didia im or an metmarcvlian leqsemaTa ricxvi,
sadac, mkvlevarTa azriT, Kvela xmovani faringalizebilia; mag.: aˤxiˤl
`Soreuli~ (axˤil) 5 ; aˤÉiˤn `safuari~ (aˤÉin); aˤlaˤKoˤ `damunJebuli~, `ga-
4 g. deetersis azriT, sisina Tanxmovnebis faringalizacia SeuZlebelia, magram,
unda aGiniSnos, rom udiur enaSi sisinac ganicdis faringalizacias da mis marcvalze
SeiZleba faringalizaciis maqsimumic modiodes (anlautSi), mag., caKˤ `elva~;
caKˤnabeddala[K] `majaura~; wiKˤ//wixˤ//ciKˤ `ciKvi~; woGˤ [aGala] ~Tavsxma wvima~, saˤmi
`tabiki~, saxˤtik `koyli~; caˤmdesun `dasusxva~, `daSuSxva~; waˤvdalbul `wabli~;
waˤvdeux `wurbelebi~; waˤfdeGsun `taSis cema~; wiˤlampur `mxali~...
5 frCxilebSi mocemulia Cveni transkrifcia. udiur masalaSi faringalizaciis aGniSvnisas
ZiriTadad vxelmZvanelobdiT s. koZasovis mier SemoTavazebuli principiT. am
principis mixedviT, Tu sitKvaSi ar aris SiSina, faringaluri an uvularuli Tanxmovani,
faringalizaciis aGmniSvneli niSani daerTvis pirvel xmovans, xolo Tu gvaqvs dasaxelebuli
Tanxmovnebi, maSin faringalizaciis maqsimumi sitKvaSi moudis pirvel maTgans da
faringalizaciis aGmniSveli niSani swored am Tanxmovans daerTvis. Cven mier oden faringalizaciis
maqsimumis aGniSvna imTaviTve mTliani sitKvis faringalizebulobas
gulisxmobs; mag., sitKva paˤ `ori~-s zusti fonologiuri transkrifcia unda KofiliKo
pˤaˤ; sitKvisa kaˤkap _ kˤaˤkˤaˤpˤ; sitKvisa beGˤ _ bˤeˤGˤ, xolo sitKvisa yˤoya _ yˤoˤyˤaˤ,
rac, bunebrivia, Zalze uxerxul satranskrifcio sistemas Seqmnida.
unda aGiniSnos, rom udiuris Sesaxeb qarTulenovan specialur literaturaSi (vl.
fanCviZe, evg. JeiraniSvili da sxva) faringalizebuli xmovnebisaTvis gamoKenebulia ´
diakritikuli niSani, romelic aseve intensiuri Tanxmovnebs aGniSnavs. s. koZasovis mier
SemoTavazebuli satranskrifcio sistema ki moiTxovs faringalizaciis aGmniSvneli niSnis
gamoKenebas rogorc xmovnebTan, ise TanxmovnebTan. aqedan gamomdinare, udiuris Sesaxeb
samecniero literaturaSi tradiciulad miGebuli niSnis gamoKeneba warmoqmnida
gaugebrobas da gaarTulebda faringalizebuli da intensiuri bgerebis (sxva lezgiur