Johan Nieuhofs Gedenkweerdige Brasiliaense zee ... - Sabrizain.org

Z E E- en L A N t . R E I Z Ë. xif
aèii die bbomen groeien, dat in Europe na bchooren hanthavcnc en waerneemtongehoort
is. Wie den wijngerc allcreeift aldaer gc-
j
braght en in d'aerdc gefteken heeft,
Hetlant vin Java, ontrent Batavia, ;
is zeervruchtbaer: Want de Hollant-zou men met zekerheit niet kunnert
fe zaden , en die uit Pcrfie en Surattc zeggen noch weten : naerdien men in
derwaertsilover cenige jaren gebragt gene daghregifters van aüedereizen,
zijn,en nochgebraght worden, tieren- j
die zedert hetjaer vijftien hondcrt vijf
*erweclderigii,en geven over vloedigh entnegenngh derwaertsgedaen zijn,
vruchten. i
tylerdvrtichten.
HoUantfe kooien, indien terrechter
tijt ter aerdcgebraghtengemeft zijn,
worden vo!komen rijp : maer indien
iemant die onachtzacm handelt , en
niet ga flaet , dan ontaerden zy , en
fchieten uit tot heefterachtigeen hou-
daer
van iets aehgctekent vind : 't welk
buiten twijfel zougefchiet zijn,byal-
dien men defelve elders gevondeh had.
Hy waft in de ftad Batavia zeer
weeIdrighop,en meeftby vele huizen,
dacrplaetfeis. De vruchten kan men
het gantfchjaer door genieten, wan-
neer men die op zijne orde en tijtlaet
fnijden. Anders heeft men van eenen
rank, alledrie macnden rijpe vruchten.
tige bladen.
Veertien dagen na hy gefneden is,ver-
Het fchijnt de natuur, als met voortoont hy de knoppen van zijne tfoflèn
daght, vele zuure en zaraentrekkende die, na verloop van andere veertien
kruiden aldaer in Indien voortgebragt dagen , in hunne volle bloeifel ftaen.
te hebben, tegen de felle en wiedende; en voorts in twee maenden daer na
lantziekten : als roodé loop, bort, bolleen rijpe druiven zijn.
kramp, enz. die gemeenelijk uit de gal-
lè ontftaen.
Men heeft'er veelerleie foorren van
In de hoven , buiten de ftad , wil de
wijngert zoo wei niet tieren : uit oorzake
miflchien vande leegte des lams
j
\
driebhden: inzonderheit koekkoex- iofdat het noch niet genoegh van fijnen
brootjdie zoo ia de bofTchen, ontrent zoutenen zalpetcrachtigcnacrrgezuide
rivieren, sis in de tuinen groeien. vert is : dat metter ti jt kan onderzocht
Daer groeit porcelein, fparsjes, én- worden.Dewijnteeltzoudcninwoon-
\ divie jlaiuw , weeghbree, bekabu'.ig, ders groot voordeel aenbrengen, inwaterkers,
peterfelie, radijs, roodeen dien die gelukken wilde,
witte beet,en diergelijke moeskruiden: [ Men ziet'er ranken, die troflen met
die eensdeels uit zaden derwaerts uit rijpe druiven dragen, die de zwaerte
Hollandr gebraght, en eensdeels van van vcertitnon^en , of een pont, en
zelfs in het \vilt groeien.
De radijs groeic'er veel langer, en is
fmakelijker : warr onder een korte en
dikkeloort, diein plaetfe van rapen
gekookt worden De Si nelen leggen
ook de radijs en bladen in een pekel, en
ceten die, om de luftvanecten reverwekken.
Daer groeit een zeker foort van
Mandra^',oras , Belladona by d'Italia
meer hebben. Anders zijn aldaer op
een;ge plaetfen druiven , die ongemeen
groot , en zoo grof van beffen
zijn, als de Spaenfe moskadel-
len.
Blaeuweboonen.
Overal , langs de wegen buiten Ba-
tavia, groeit in ftruiken en ftruwelert
'
nengenocmt, dat by d'indianen in zeker gewas, met zeer dunne en taeic
groot gebruik, tegen de geduurige eri ranken, als die van de hoppe, en fpreic
heete koortfen, is. Het wort in eek of ,
pekel ingeleit. De vruchten onder de
aflche gebraden , eetcn gezonden en
ktanken m plaetfe van falade.
TVijngert.
De "Wijngert k aldaer zeer
vfuchtbacr , wanneer men den aelven
z-ich
wijt en breet langs d'aerde uit , of
inde lucht: wanneer het ontrent zich
eenigh fteuhfelvind, daer het by om
hoogh kan klimmen , op een zelve
wijze , als het loof of de ranken Vani
Turkfe boonenoferweten.
De bladen zijn byna,als die van den
rozenboom.
De bloem fpruit uit een groen
F f 3 knop-