Johan Nieuhofs Gedenkweerdige Brasiliaense zee ... - Sabrizain.org

2.40
GEDENKWAERDIGE
keel: dies>z,yin brandende ziekten en d'Indianen Bete/ of ^f/e/^, by deMa*
hctekoorrfeiijdchirte en brant noch lcyers5'/ry, bydejavanen ó'ar/jCnby
meer ontfteekr. Zy doec daer en te- de Sinelen Luubcn genoemt worr,niec
gen Warcr maken, en is dienvolgens hetgeringnc:inzondeiheif in Indien,
daer hy op alle plactfen genoegh be-
gOv-tvoor her graveel. 1
Iniien men deze vruchten nictceni- kent is.
gen tijr in \v\y\ het wecken , zy zouden Het is een gewas , van verre acn re
'Cvcl van'tverhcmeltdes monts,ende zien , alsdat van de zwarte peper, en
tungc, doorbijten, en de koortfe en loopt, met zijne taeie ranken,
j
khmten
doodeliikenbloedoop verwekken. by andere ftammen, palen, (heken, of
Zy worden ook bywijlc gekonfijt
en in zinker ingeleit: zoodanigh dezelve
zomtijts ook uit Weftindie na
Eivope overgebraght worden : en
fmakend.in zeer zoet en lekker.
De reuk van deze verfche vrucht is
2:00 krachtigh, dar zy, wanneer men
dieopfnijr, een gantfche kamer ver-
vult , en nekt zoo liefelijk , als een verfche
roozc. De fmake komt byna met
die van de groote aertbezëin overeen
maer is wat zerper : waer door men
lichtelijk bekoort wordt, om zooveel
t'eetenj als de gracghte vereifcht. Het
welk de mage daer na zeer laftigh valr,
en d'inwendigc parthye zoodanigh
verhit, dat daer koortfe ofbuikwee
nit ontftaet .
Waerom men, in 't eeten
van deze vruchten, wel op zijn hoede
moet zijn.
Op het cilant Zeylon zijn'er zeer
veel,engoctvanfnnek. Die te Bata-
via ofop Java groeien , zijn zoo zerp
en krachtigh nier, maer vallen wat laf
*cr en wateriger.
De vrucht wort in zesmaenden rijp.
Dan fnijtmende ftcel aen den grondt
af, en het den jongen l'pruitftaen. Of
men fnijtd'afzetfelSjOfuitfpruitlëlen, I
dekroon van de rijpe vrucht, af, en trekkend te zijn.
brect.
De fmake fchijnt wat fpeceryarh-
tigh, en doordringend en tzamcn-
fteekt dezelve, zonder wortel, indei Hctgehruik vanditbladt iszooge-
meen, dat niemantin Indien is,ofwccc
acrdejdiedan weder voort waflèn, en |
nieuwe planten voortbrengen. j
het
zelve te gebruiken ; inzonderheit
Deze vrucht Ananas groeit byna in byd'inwoondcrs, die liet nachten dag
inallegeweften van beide Indien. Zoo inden mont hebben, en kauwen, om
eenigen willen , zouden de planten of
gcwaflcn vjndeze vruchten allereerft
voor vele jaren uit Brafil na Ooft-ln-
dien overgebraght , en aldaer geplant
zijn.
© Betel.
wat het vind , tot fteunfel , even als de
hoppe, en hoogerop ,enmackrboven
dezelve, verfcheide krullen en kritfcn
inde lucht.
Het groeit gaerne in welgemefl-c
aerde, en bemint fchaduwachrige
plaetfenizoo dat het onder den blaeuwen
hemel, in de openbare lucht, zeer
ongewilligh en langzaem voortkomt.
Het wort ook niet als in warme plaec-
fen geplant^ Zelf in Indien kan het de
koude hKht niet verdragen. Wacrom
het ook met als in warme landen,
ontrent den zeekant, en niet landc-
warrsin, waflen wil. Ja het moet des
nachts, indewermflcpkietftn ,
v(Jor
de koude bedekt worden, zoo teer is
her.
De ranken en bladen gelijken die
van de peper zoo wel , dat geen on-
derfcheittuflchcn beide is. De bladen
zijn bywijle wel zes duim breet, en
ook zoolang i en bruin groen, daer
langs heen dunne ribben deurloopen,
met vijf of zes zenuwenter zijde, ea
hangen aen fteelcjes van een vinger
tebetoonen, dat zy zonder het zelve
niet leven kunnen.
Zy nemen een enkel bladt, datzy
met wat kalk van gebrande oefter-
fchelpen beftrijken, en vouwen hec
zelve zeer aertigh en net te zamen , in
vormengedaente van een peperhuis-
je. Daer in ftcken zy dan het vierde-
Onder d'IndiaenfcheaertgewaflTen, 'gedeelte van de noot Areka, of anders
diehetmenfchelijkgeflachte met zij- Pinanggenoemt,dieden Betel een za-
ne ruifchendc bladen voordeel of mentrekkende aert en kraghc byzec,
voetfelacnbrengcn, ishergeen,datby jen den mont vccitigh maekt : waer
dour