Johan Nieuhofs Gedenkweerdige Brasiliaense zee ... - Sabrizain.org

ïf*
G E D E K N W
Tyndng-boont.
D'oudc kruitbcTchrijvers hebben
dezen pynang. boom mede onder hcc
geral van de palmboomen gerekent:
miflchien om dar zijn rtam, loof en
geway den kokos-boom nier ongelijk
is. Hy heeft zijn begin uit het pic van
denoote,alsde kokos-boom, en waft
geheel Indien door, inzonderheic op
Ceylon, dxcc met de vruchten of noren
van dezen boomgrore haiidel gedreven,
en van daer na de kuft van Madura
en elders , met gehcele laften ver-
voert wort.
Nadeplinringvande dop of noot
draeght hymee, na weinige jaren,
vrucht, die onder de bladen een groote
endikkefchedete voorfchijn brengt,
met ftrobbeh'ge rijsjes, die dicht in
malkanderen groeien, en om en om
met kleine wirte bloemt jes bezet
zijn. Deze bloemtjes geven des
morgens een aengcname rcuke van
zich, die haer wijd en zijd in de tuinen
omher verlpreidt.
Na dez.e bioemrjcs volgen de vruchten
of noren, die by d'Arabieren Faufeli
by d' Indianen t^reka, en by de
Maleyers 'Tynang genocmt worden,
Zy waflen aen wederzijde van ftijve
ribben, dicht aen malkanderen, en
zijn in 't eerft groen, daer na worden
zommige geel , andere zijn oranje-
ver wigh.
Zommige noten hangen wat yldcr
aen ftrobblige rijsjes : andere, die root
en uit den oranje zien, hangen byna
als druiven , en komen onder de groe-
ne fchede, uit een groenachtige fchil
voort. Zy zijn van buiten, eer men tot
het merghofkern komt, met zeer taie
vezelen bezet.
De boomen verheffen hunne kruinen
zoo hoogh, als de kokos-boomen:
maerzijn niet dikker in het kruis als
zeven duimen en een halve. De takken
zijn zoo langen veel niet , als die
van de kokos-boomen. Maer de bladen
zijn korter en breeder.
De boomen ftaen wonderlijk in het i
aenzien,dewijl zy zoo geweldigh dun,
en by na zonder takken zijn : wacr
door zy , wanneer een flerke wint
waeit,heen en weer flingeren,en evenwel,
dat wonder is, niet breken.
De ftam is van binnen voos, en heeft
A E R D IG E
buiten om een herde fchil, die rot lat-
ten op de huizen, en anders, kan ge-
bruikt worden : waer toe zy, om hare
efFe lengte, zeer bequacm zijn.
Deze vrucht heeft de geftalte van
eencnekel : hoewel viermael grooter.
Maer wanneer zy van hare vezelen
of draden ontbloot zijn, dan zijnde
noten niet grooter, als de noten-mus-
katen, en hebben vanbmnen byna het
zelfrte aenzien, Zyzijneggerigh en
tzamentrekkend: en dienvolgens goec
voorde mage.
Deze vrucht is nergens toe nut
noch dienftigh , als by het kauwen van
de betel bladen : daer d'lndianen
groot werks van maken en gehcele da-
gen mee bezigh zijn. Zy hebben daer
een byzonder gereetfchap , als eene
fcheerc, toe, daer mee zy de noot van
hare taeie vezelen ontblooten ,
en in
vierdeelen fnijden, indien zy groot
is: of in twee, by aldien zy klein is.
Een dier (lukken rteken zy ineen be-
tcl-bladt, na het zelve met kalk van ge-
brande oefler-fchclpcn is aengeftre-
ken. Dit kaeuwen zy zoo lang, hec
vogtigheit van Z!chgeeft,en fpouwen
daerna het overblijficluir. Maer de
oude Pynang, met het bladt betel , vefgaethengantfch
indemonr.
Hetuitfpouwfel is in het eerft het
geronnen bloet niet ongelijk.
Die de noot Pynang niet gewent zijn
re kauwen, inzonderheit wanneer zy
onrijp is ,
krijgen daer door lichtelijk
eene zuizeling in de herflenen, en val-
len roereloos van hen zelfs.
Suryboa.
Suryhoa is een gewas , of rank,
dat geweldigh dik om de pijnangboomen
oploopt, en zeer hoogh watt:
óic op ryen of regels geplant ftaen,
daer het zeer luftigh en vermakeUjk
is tufTchen , en in de (chadu we te gaen
wandelen.
De bladen en takken zijn eveneens
als die van de Betel of peperrank, daer
de vruchten feercierlijk by necrhangé.
Het gcefc vruchten, die de gedaen-
tein het aenzien van de Bengaelfe peper
hebben , en hangen aen een dunne
groene fteel van twee vingeren lang.
Zy zijn groenen cierlijk, en als met
vierkante ruitjes omtrokken, en ruim
een hant breet, en nauhx zoo dik als
eene