Johan Nieuhofs Gedenkweerdige Brasiliaense zee ... - Sabrizain.org

ZEE. en LANt-RËIZE. jSj
Kclén of aertjizokken. Zy worden
ookzomtijts, met zout, wel raeu,of
met olye en azijn , als falade , gegeten
maer zijn dan hert te verduwen. Doch
het is b"Cer men dezelve in hece aflche
doorwarmr,en week maektofbraet :
alsdan fmaken zy bynaals kaftanien,
en zijn gezont voor lemant, dieloslij-
vigheit heefr : het welk ons volk in Indien
en meeft iri alle landen, die onder
demiddellijn leggen , en hunne lange
armen tot aeri den zonnenftant uittrekken
, onderworpen is : waer toe
deze aerdvrucht een gemeen gebruik
heeft, en wort , om diequale te genezen,
dieswegen van alle volken | in
beide Indien zorghvuldighlijk opgequeekt
: vi'aerom dezelve ook zeer
goet koop zijn, en kan iemanc voor
een halve ftuiver zoo veel koopen,
daer hy eene maeltijt mee doen kan.
Op het eiiant St. Thomee werden
deze wortels , in plaetfe van broot, ge-
geeten.
Men maekt ook een drank van dezen
wortel aldus. Men kookt eerfl:
groot deel van deze wortelen in een
ketel met weinigh waters , en dicht
toegeftoptj tot zy murruw zijn. Dan
ftampt of vrijft men die klein, en döetze
in een vat met water, dat dan in
in tweemael vier en twintigh uuren begint
te giften en werken: als wanneer
nlen het vat moet toeftoppen. Na het
uitgewerkt is , wordt het zoo fterk als
bier, en klaeren helder.
Injames of Bpa.
Behalve de patattes heeft men te
Batavia eenen wortel, dien dePortu-
gefen Injames , met een Brafiliaenfe
naem, de Javanen en Maleyers Byra ,
ende.S\nt(cx\SiatJini noemen.
Hy heeft een fchoon groen blat,dat
dikengeaedertis.
De wortel heeft in het kruis geraeenelijk
vijf of zes duimen, eniszomtijs
wel anderhalve voet lang , met een
bruine fchorfTè overtogen : maer van
binnen IS hy gantfch wit.
Uit de fteel komt een grocnachtige
bloem te voorfchijn.
De2,c wortel wort te Batavia dagelixopde
merkt gebraght,en by ftukken
verkoghr. Een cenige wortel
weeght gewoonelijk vijftien katty,eert
karty gereken top eenpbnteiléen vier-
endeel. Dies men met eenen wortel
wel dertighmenfchen kan fpijzen en
.verzadigen.
De Imake is zoo liefelijk en aengenaem
niet, als die van de patattes. Hy
valt ook veel drooger , en kropt de
kcele, en ftopt den buik , en wort, om
zijn grof voetfel , dat zwaer om te verdouwen
IS, by ons volk weinigh gegeeten.
d'Inlanders evenwel houdcrt
veel van dezen wortel, en quekendieil
zorghvuldigh op.
Blaeuwepruimen óf krieken.
De boom , daer aen blaeuwe pruimen
of krieken groeien , heeft een
fchoon gewaei van takken en bladen,
en korhf met den moerbeziën boom in
hooghte en alles over een: behalve de
bladen.
Deze boom is te gelijk met bloemen
,
rijpe en onrijpe vruchten bela-
den, en derhalve waerdigh,om in alle
tuinen, neffens de befte boomen,plaetfe
te hebben.
Het hout is kroftkeligh en tayj zoo
datmen zich ,in het opklimmen , aen
de dunfte takjes wel betrouwen magh."
De bloemen of bloeifels hebben eea
aengename reuke, inzonderheit des
morgens, wanneer de dau noch op hec
veltleit.
Deze vruchten worden te Batavia
van d'mwoonders en lantsluiden weinigh
geacht, uit oorzake zy met grootemenightederwaerts
uit het gebergte
afgebraght worden. Anders is de
vrucht niet onaengenaem, en aert
min of meerwatnadcdadelen: maer
is wat drooger en wilder. Dies zieC
men te Batavia weinigh hovenieren,
die dezen boom aenqueken.
Deze vruchten komen uit kleine •
knopjes voort, die uit vijf witte blatjes
beftaen , en zitten aen takjes, als onze
ey er-pruimen. Zy zijn cerft groen,dan
bruin rootachtigh.en hebben van binnen
witachtigh vleefch, en geraeene*
lijk drie fteenen.
De Maleyers en Javanen noemen
deze vruchten of pruimen Boa Soa oï
Sau , de Sinefen Theely en de Portuge-
fen Fruite de C^lanilha^ dat is, vrucht
van Manilha.
Ik heb te Batavia niet meer als ec-