Johan Nieuhofs Gedenkweerdige Brasiliaense zee ... - Sabrizain.org

i?0
GEDENK WAERDIGE
grootemcnightevantiitzapuitPerfie ]airenuic. Hacrzaet eindelijk, of peu-
defwaerts, het welkd'onzenaendai- j
woondeisop Java, in verruiling van
hunne inlantfe waren , \ erhandejcn.
Kardamoniigroote en kleine.
Kardamom (alzoo by d' Arabieren,
en by d'Indianen Mtliguettas genoemc,)
groeit ook op het eilantJava
zoo wel de kleine als de groote.
De kleine Kardamom heeft een
fteel, als het riet, met lectjes onder-
fcheiden Cgelijk ook de bladen niet
dacrvan verfchillen) en groeit opeen
zelve maniere, hoopswijze, by een.
Macrde Kardamom fchiet naulixtot
de hooghte van twee of drie voeten
op : en de bladen, tuflchen de
handen gewreven, geven een zeer lie-
felijke reuke. Ontrent den wortel
fchiet eerft een air uit , gelijkmen in de
Spica N ard ziet , met kelken : daer op
bleke bloemen groeien, die van d'oranje-boomen
bloemen zeer gelijk.
Na het afvallen der bloemen volgen
in dier plaetfe hauwen of peulen,
die het welriekend zaet van Kardamom
befluiten. Deze zaden zijn geel
van kleurc: maer worden, doorlang-
heit van tijt , donker en vermiljoen-
root.
De Kardamom is een treffelijke fpeccrye,en
bezit uitHekende en groote
krachten : wantzy hecfc ecneliefelijke
warmre, en die inct's menfchen natuur
overeen komt: zonder eenigen
brandt in d'ingewanden na te laten :
waerom zy ook alleen , zonder eenige
andere fpijze,kangekauwt en gegeten
worden. Zy drijft de pis af, verwekt
de maentftonden der vrouwen , opent
de vcrftoppingen van milten lever,
en maekt , gckauwt, een liefelij ken
aedcm.
De groote Kardamom wafl: over-
vloedelijk in de boiïchen van lava, en
krijght bloemen aen een fteel, even als
een hyacinth.
Zy verfchilt van de kleine Kardadamominveelerleie
manieren. Ecrftelijk
fchiet zy boven een manshoogtc
op. De bladen zijn ook grooter : de
fteel is niet met leden of knobbeligh,
als het riet : maer op de wijze van een
uijen-ftccl. Daerenboven fmijt de klei-
ne Kardamom ontrent zijne wortelen
len,
is langwerpiger, en zomtijts een
vinger lang. De bladen evenwel, en
bloemen, komen in reuk over een, behalve
dat de bladen van de groote
Kardamom niet alleen ongelijkgrooter:
maer ook aen d'averechtfe zyde,
als motte-kruit,wollighzijn.
Het ga ntfch gewas is fraei van aenzien
, vrolijk groen , en heeft witte
bloemen met purpere randen.
Moti/ii Beiek i onndiaenjche Hemel'
fleutelen.
fj Et flagh van kruit, dat men hier
^ -* re lande Hemel- fleutelen noemt,
groeit in de tuinen van Batavia, met
een weinigh verhevener fteel, als de
Kardamom, en is altijt groen. De bladen
verfchillen ook, en zijn rontom
gefchaertofingehakkelt.
De Malaiers noemen dit kruit , na
degeftahe, AioulitBebeky dat Eents.
bek gezeit is : want het verheelt zeec
wel een averechtfen eenden-bek.
D'inwoondcrs gebruiken de gekneufde
bladen van dit kruit tegen
hun fthorftheit, en andere gewoone-
lijke zweeren, die uit gal ontftaen.
Meteekgeftampt, zijn zy ook dienftigh
tegen de rooze. De Malaifche
vrouwen leggen dit kruit ook boven
op het hooft der kinderen , ter plaetfej
daer de naden noch niet t'zaroen ge-
groeit zijn, om de herflenen te verfterkcn
: en om des te beter de kraght te
doen doordringen , fcheeren zy het
hair met een fcheermes af.
Indiaenfche Zuuring.
Op het eilant lava , en op d'omleggende
eilanden , groeit een wonder-
lijk flagh van zuuring, die geheellijk
niets met d'Europifche zuuring gemeen
heeft. Zy fchiet tot de hooghte
van een mans lengte op, met een vafte,
Oerke en kantige fteel , als die van de
hcnnip. De bladen zijn ook diezeer
gelijk,met fchcrpedoorntjes, die hier
en daer uitfteken.
De bloem is die van het keeskruic
gelijk : beftaet uit een enkel blat , en is
van een zelve groote, die in den omtrek
w i tachtigh geel : maer in den kelk
purperachtigh is.
De