ČINJENICE I TUMAČENJA Dva razgovora sa Latinkom Perović

da je „tuñ biću srpskog naroda“, kao što je i Solženjicin dokazivao
da je komunizam „tuñ biću ruskog naroda“. Mislim da je to
daleko od, bar mog, razumevanja srpske istorije i mislim da –
kako je Berñajev i cela ta škola govorila za ruski komunizam –
on i svojim pozitivnim i negativnim karakteristikama ima duboko
utemeljenje u ruskoj tradiciji i ruskoj istoriji, kao što mislim
da to važi i ovde. Ako biste se danas vratili na socijalističke
ideje počev od Svetozara Markovića, koji je, kako sam ja i
napisala u knjizi o njemu, više slavljen nego proučavan, videli
biste da je to, u stvari, jedan društveni odgovor na istorijski izazov
u datoj situaciji. To je seljačko društvo bez ikakvih klasa,
bez ikakvih slojeva, bez ikakve tradicije, to je narod koji je još
pod stranim vladavinama, tu postoji ideja o ujedinjenju i tu se
začinje ideologija koja je replika narodnjačke ideologije u Rusiji,
ne samo zato što su srpski socijalisti čitali ruske ideologe i
što su bili u organizacionim vezama, nego zato što su to seljačka
društva koja neće ponavljanje zapadnoevropskog puta, neće
kapitalizam za koji smatraju da je nehumano i nepravedno društvo,
koja sebe u celini vide kao proleterske narode u odnosu
prema razvijenom, industrijalizovanom Zapadu. To je ideja koja
u Srbiji nastaje na margini vrlo kratkog liberalizma, koji jeste
refleks evropskih liberalnih ideja u to vreme, ali je u isto vreme
jako opterećen prošlošću, srednjevekovnom tradicijom. Vladimir
Jovanović, koga smatramo ideologom srpskog liberalizma,
govorio je da su Srbi bili najdemokratskiji narod u IX veku, i
kada ga je njegov sin, Slobodan Jovanović, pitao zbog čega su
oni toliko glorifikovali prošlost i u stvari, izmišljali, imaginirali
tradiciju, on je rekao: „Nije bilo ničeg drugog, od nečega se moralo
poći!“ Zato ja kažem kako je složena naša nauka. E, sad,
reći da je to jedna efemerna pojava, da je Svetozar Marković jedan
nedoučen mladić, da je on doneo ideju koja je takoñe bila
nekakav „import“ je nešto što protivreči stvarnim istorijskim
procesima. To se javlja na levici tankog, slabog liberalizma u
seljačkom narodu, ali to apsolutno odreñuje društvenu istoriju
Srbije. Jer, iz toga se posle razvija i radikalizam, naravno da su
to nove istorijske faze, to se menja, i radikalizam sa ideologije
socijalne jednakosti, narodne države, prelazi na nacionalnu ideologiju,
na ujedinjenje srpskog naroda, do levice, koja će se na
145