ČINJENICE I TUMAČENJA Dva razgovora sa Latinkom Perović

carstvima. On je za decentralizovanu Srbiju, nikad Srbiju nije
zamišljao kao centralizovanu državu. Od njega počinje istorija
ideje federalizma koja je neodvojiva od istorije srpske levice.
Nju posle zagovaraju i socijaldemokrati, i komunisti, to je savez
sa drugim narodima koji neće neprestano da budu u stanju
rata: latentnog ili stvarnog. To su klice ideja koje će trajati kroz
celu istoriju levice, kroz celu istoriju političke misli Srbije u
XIX i XX veku. I ne samo socijalističke već i grañanske levice.
Ipak, postoje razlike izmeñu narodnjačkog i socijaldemokratskog
socijalizma u Srbiji. Ovaj drugi je u ključu zapadnoevropske
moderne, on ima u vidu modernu državu, vladavinu zakona,
privredno jedinstvo Balkana, antimilitarizam i savez naroda.
U Skupštini korespondira sa malobrojnim liberalnim intelektualcima.
To je načelna opozicija, slaba da promeni odnos
snaga u Skupštini ali esencijalno važna da osvetli ratnu hipnozu
većine.
Šta je zajedničko, a gde se razilaze srpski socijalizam
i radikalizam?
– Odnos srpskog socijalizma i radikalizma je jedna od
ključnih tema srpske istorije, a samim tim i naše istoriografije.
Radikali su različito tumačeni jer nisu istraživani, a kad nemate
istraživanja, možete da zaključite šta god vam odgovara.
Smatralo se da radikalizam predstavlja oštar rez prema srpskom
socijalizmu. To se ne može reći, ni po izvorima, ni po
samoj sadržini ideja, jer radikali su u pogledu države, odnosa
prema Evropi, prema Rusiji, odbacivanju moderne države sa institucijama,
sa birokratijom, kako su oni govorili, manje-više u
idejama Svetozara Markovića. Ono gde se razlikuju Marković i
radikali, to je nacionalno pitanje. To je suštinska razlika, jer za
Markovića je to oslobodilački, a ne osvajački projekt. Marković
ima u vidu ideju koja bi povezivala balkanske narode, za njega
je to ideja narodne samouprave, narodne demokratije kao zajedničke
perspektive. Sa radikalima, meñutim, oslobodilačka
ideja je u suštini postala osvajačka, imperijalna ideja, oni prihvataju
ideju velike države. Slobodan Jovanović piše da je Pašić,
tokom vremena, sve više bio zauzet spoljnom politikom, i
tada ga je, umesto revolucije, obuzimala ideja rata. A Pašić je,
174