Maart 2013: jaargang 10, nommer 1 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 10 (1), Maart 2013
Getuienis van die bestaan van ’n mondelinge ooreenkoms oor die vervreemding van grond
sal derhalwe deur die howe uitgesluit word – nie omdat die Suid-Afrikaanse bewysreg dit
verbied nie, maar omdat die Suid-Afrikaanse materiële kontraktereg dit uitsluit aangesien
daar nie aan die wetlike vormvereistes vir die totstandkoming van ’n geldige kontrak oor die
vervreemding van grond voldoen is nie.
Tweedens onderskei Thayer tussen die verskillende gebruike van die woord bewys. Waar dit
gebruik word in die konteks van bewysreg, beteken dit basies getuienis of die indiening van
feite in ’n geregshof om die afleiding van ander feite daaruit te regverdig. Dit sluit nie alles in
wat verband hou met die algemene konsep van bewys of regslogika, of die populêre gebruik
daarvan, naamlik alle bewysregtelike aangeleenthede, nie. “Bewys” in hierdie konteks word
gebruik slegs vir sover dit noodsaaklik is om getuienis in ’n geregshof aan te bied waar dit ’n
feitelike aangeleentheid moet vasstel wat onbekend of in geskil is. 22
Die reëls van die bewysreg reguleer hierdie forensiese proses en bepaal nie vraagstukke wat
op blote logika of ondervinding berus nie. Om derhalwe te praat van “bewys” en om
vraagstukke daaromtrent te beantwoord, in die blote sin van ’n logiese bewysregtelike
kwaliteit of feit, is nie om te verwys na ’n gebied wat eiesoortig aan die bewysreg is nie. Dit
is slegs wanneer daar verwys word na “bewys” in die konteks, en vir die doeleindes, van
litigasie, waar daar van “bewysreg” in sy suiwer konteks gepraat kan word. 23
Phipson sluit hierby aan deur sy stelling dat die materiële reg “rights, duties and liabilities”
omskryf, terwyl die formele reg “the procedure, pleading and proof by which substantive law
is applied in practice” omskryf. 24 Salmond voer egter oortuigend aan dat ook die formele reg
“regte” bepaal, soos die reg om getuienis af te lê, asook die feit dat die materiële reg nie
alleen regte nie maar ook remedies omskryf. 25 Hy beskryf derhalwe die formele of prosesreg
eenvoudig as “that branch of the law that governs litigation”. 26 Die onderskeid tussen die
twee afdelings van die reg stel hy dan ook soos volg:
“Substantive law is concerned with the ends which the administration of justice seeks;
procedural law deals with the means by which those ends are to be attained.” 27 Van
Apeldoorn deel hierdie sentiment waar hy verklaar:“Het materiële privaatrecht regelt de
private belangen. Het formele privaatrecht regelt de over private belangen gevoerde
rechtsstrijd, m.a.w. de wijze waarop die regels van het materiële privaatrecht met hulp van de
rechter worden gehandhaafd.” 28 In Tregea v Godart 29 verwoord die hof hierdie beginsel, met
verwysing na die bewysreg, soos volg: “What must be proved is a question of substantive
law, the manner of proving it is the concern of the rules of evidence.”
Derdens, waar daar deur die howe beslis word dat “getuienis toelaatbaar of ontoelaatbaar” is,
hou hierdie “toelaatbaarheid” nie noodwendig verband met die bewysreg nie. Thayer
verduidelik:
For, in such cases, not merely is it true that the admission or rejection of what is
offered may turn wholly on a doubt as to the mere logical quality of what is
114