Maart 2013: jaargang 10, nommer 1 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 10 (1), Maart 2013
geheg moet word. Sekere dokumente is as konstitutief beskou of het as onweerlegbare bewys
gedien van dit wat daarin vervat was. Ander weer was moeilik weerlegbaar, en ander kon
redelik maklik deur middel van andersoortige getuienis weerlê word. 129
2.3.2 Romeins-Hollandse reg
Die basiese beginsel van die Romeins-Hollandse reg was dat alle beloftes wat ernstig en
doelbewus gemaak is, afdwingbaar was. 130 Skriftelike ooreenkomste is dan ook uitgelê in
ooreenstemming met die gemeenskaplike bedoeling van die partye. 131
Die posisie was in baie opsigte dieselfde as in die Romeinse reg wat betref die aanbieding
van ekstrinsieke getuienis. 132 Die Romeins-Hollandse reg het egter ook ’n onderskeid tussen
private en openbare dokumente gemaak. 133 Die meeste skrywers was dit eens dat private
dokumente weerlegbaar was. 134 Die openbare dokument was volledige bewys van die inhoud
daarvan, 135 maar die skrywers het uiteenlopende menings gehad oor die vraag of dit
weerlegbaar was of nie. Huber is van mening dat die dokument deurslaggewend was, maar
dat bewys van getuies wel aangehoor kon word as die getrouheid van die dokument of die
inhoud daarvan weerspreek is. 136 Van der Keessel steun klaarblyklik hierdie standpunt,
aangesien die skrif ook volgens hom bindend is, ten minste wat ’n skulderkenning betref wat
nie uit ’n geldlening ontstaan het nie en die skuldenaar die dokument erken het of dit namens
hom opgestel is. 137
Alhoewel Merula van mening is dat die dokument altyd slegs ’n bewysmiddel daargestel het,
verklaar hy dat die openbare dokument, behalwe in ernstige gevalle, onweerlegbare bewys
van die inhoud daarvan was. Hy verklaar voorts dat die dokument ’n sterker bewys daargestel
het as getuies. 138 Matthaeus steun die standpunt dat skriftelike bewys sterker is as die bewys
deur getuies. Hy voer dit egter nog verder wanneer hy verklaar dat die bewys deur getuies nie
teen skriftelike bewys aangevoer kon word nie. 139 Volgens De Groot is die dokument
volledige bewys en onweerlegbaar, behalwe in die geval waar bedrog ter sprake is. 140 Voet,
daarenteen, volg die Romeinsregtelike tradisie en verklaar dat die geskrewe dokument in sy
geheel weerlê kan word indien daar wesenlike teenstrydighede in die dokument self vervat is,
indien daar teenstrydige geskrifte bestaan het, indien daar bewys kon word dat een van die
kontrakspartye nie tydens kontraksluiting teenwoordig was nie, of dat daar getuienis
aangebied is wat die skriftelike dokument weerspreek. 141
Ook Lee gaan in sy bespreking van die Romeins-Hollandse reg van die standpunt uit dat die
aanbieding van ekstrinsieke getuienis wel toelaatbaar is om die bedinge van ’n skriftelike
ooreenkoms te bewys:
If an action is brought upon a contract, the plaintiff must prove its terms, and
identify the defendant as the party liable. The proof of contract is part of the law
of evidence and lies outside the scope of this work. Let it suffice to point to the
general rule that in every case the best evidence must be produced. In the case of
a written contract this means the original instrument together with so much parol
123