Maart 2013: jaargang 10, nommer 1 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 10 (1), Maart 2013
Dit is interessant om daarop te let dat die Romeinse reg op presies die teenoorgestelde wyse
as die Engelse reg oor die ekstrinsieke-getuienis-reël ontwikkel het. Waar die reël glad nie
aan die primitiewe Engelse reg bekend was nie, was die woorde wat vervat is in
die contractus verbis (stipulatio) 113 van die vroeë Romeinse reg van primêre belang. 114 Dit
het daartoe aanleiding gegee dat die woorde letterlik uitgelê is en dat die bedoeling van die
partye geheel en al ontken is. 115 In die latere ontwikkeling van die Romeinse reg is die
woorde wat in diecontractus verbis vervat was, egter as minder belangrik beskou aangesien
daar blykbaar in hierdie stadium aanvaar is dat die contractus verbis ook op
’n conventio berus het. Waar daar dus bewys kon word dat daar geen wilsooreenstemming
was nie, was daar nie ’n bindende kontrak (stipulatio) nie. 116
In geval van kontrakte wat op skrif gestel is, was die skrif steeds ’n bewysmiddel wat in
sommige gevalle ’n selfs sterker bewyswaarde as die getuies tot die ooreenkoms self gehad
het. Dit was egter teen hierdie tyd slegs ’n bewysmiddel wat weerlê kon word. 117 Mondelinge
getuienis van die betrokke getuies is derhalwe in sommige gevalle as meer betroubaar beskou
as die geskrewe dokument. 118 Selfs die onderhandelinge tussen die kontrakspartye was
toelaatbare getuienis by die uitleg van die geskrewe ooreenkoms. 119
Waar die skrif egter slegs as bewys gedien het van die onderliggende ooreenkoms, en nie ook
’n konstitutiewe vereiste was soos met die contractus litteris 120 nie, het dit oor so ’n sterk
bewyswaarde beskik dat dit in sekere gevalle as onweerlegbare bewys beskou is en in ander
gevalle baie moeilik weerlegbaar was. 121
Die volgende voorbeelde illustreer gevalle waar die skrif as onweerlegbare bewys beskou is.
Waar ’n persoon op skrif verklaar het dat hy van iemand geld ontvang het, kan hy nie na die
verloop van ’n lang tydperk die verweer opwerp dat hy inderdaad nie die geld ontvang het
nie. 122 Daar is ook gevalle waar die skrif na ’n tydperk van 30 dae as onweerlegbare bewys
beskou is. 123 ’n Verdere voorbeeld is dat die bewys van die ontvangs van ’n bruidskat, asook
’n bewys van bewaargewing van geld of sake, onmiddellik onweerlegbare bewys daargestel
het. 124
Die volgende voorbeelde weer illustreer gevalle waar die skrif moeilik weerlegbaar was.
Waar daar ’n skriftelike skuldbewys is en die skuldenaar aanvoer dat hy die volle
verskuldigde bedrag of ’n gedeelte daarvan betaal het, moes hy dit deur middel van vyf
geskikte getuies bewys. 125 Marcellus wys daarop dat die geskrifte van amptenare wat sekere
heffings ontvang het, ’n groter bewyswaarde gehad het as mondelinge getuienis. 126 Die
basiese beginsel was egter nog steeds dat die skrif slegs bewys van die verbintenis was.
Alhoewel die skrif ’n baie goeie bewys was, was dit nie noodwendig ’n beter bewys as
byvoorbeeld die mondelinge getuienis van die getuies betrokke by die verbintenis nie. 127 Die
mening is gehuldig dat daar ’n groter bewyswaarde aan die getuies as aan die skrif self geheg
moet word. 128
Ter opsomming kan daar dus gesê word dat daar ’n gradering in die Romeinse reg
plaasgevind het van die bewyswaarde wat aan die skrif verbonde aan ’n bepaalde verbintenis
122