Maart 2013: jaargang 10, nommer 1 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 10 (1), Maart 2013
• Uitsprake van die Engelse howe na 31 Mei 1961, asook ’n uitspraak van die Geheime
Raad na 1950, bind nie ons howe nie, maar het oorredingswaarde.
• Die gevolg is dat die Suid-Afrikaanse bewysreg klaarblyklik in ’n groot mate “bevries” is
in die gedaante wat dit op 30 Mei 1961 aangeneem het.
Schmidt en Rademeyer voer op grond hiervan aan dat die Suid-Afrikaanse bewysreg soos
wat dit op 30 Mei 1961 gegeld het, nie voortaan deur regspraak verder ontwikkel kan word
nie. 148 Ons howe sal egter nog steeds sodanige reg moet uitlê en by sodanige uitleg sal
Engelse gewysdes wat na hierdie datum die lig gesien het, wel oorredingskrag hê, maar niks
meer as dit nie. 149 Soos later in hierdie artikel bespreek, het hierdie beginsel tot uiters ironiese
gevolge aanleiding gegee. 150
Schmidt en Rademeyer is van mening dat alhoewel Engelse bewysregtelike regspraak nie
altyd noulettend deur ons howe gevolg hoef te word nie, daar nie van vaste reëls of beginsels
van die Engelse bewysreg afgewyk mag word nie. 151 Die vraag bly egter of ons howe
gebonde is aan die duidelik verkeerde klassifisering van ’n regsreël as deel van die bewysreg
deur die Engelse howe. Van der Linde v Calitz 152 verskaf die gesag daarvoor dat die hoogste
hof van appèl wél mag afwyk van die presedent van die Engelse howe indien dit duidelik
blyk dat sodanige howe die Engelse reg verkeerd vertolk het.
Daar moet in gedagte gehou word dat die verkeerde klassifisering van die Engelse howe
weinig, indien enige, invloed op die Engelse jurisprudensie gehad het. In Suid-Afrika het
sodanige klassifisering egter ’n wesenlike invloed op die ontwikkeling van ons reg gehad met
betrekking tot die bewys van die skriftelike bedinge van ’n ooreenkoms. Op grond van
hierdie beginsels kan daar derhalwe gevra word of die hoogste hof van appèl enigsins oor die
bevoegdheid beskik om af te wyk van die klassifisering van die ekstrinsieke-getuienis-reël as
’n reël van die bewysreg, met die gevolglike uitwissing van regspraak wat oor ’n tydperk van
meer as 80 jaar ontwikkel het.
Om hierdie vraag te beantwoord moet daar gekyk word na watter beginsels die hoogste hof
van appèl sal toepas waar die afwyking van ’n uitspraak van die vorige appèlafdeling ter
sprake is. In hierdie opsig het appèlregter Olivier 153 in Brisley v Drotsky 154 drie beginsels
neergelê, naamlik waar die vorige beslissing(s) op ’n klaarblyklike oorsig of wanopvatting of
fout berus het; waar die hof se aandag in die vorige beslissing(s) nie op relevante
gesagsbronne gevestig was nie; en die beginsel van regsekerheid en kontinuïteit.
Ten aansien van die eerste beginsel verwys die hof met goedkeuring na die beslissing
in Bloemfontein Town Council v Richter, 155 waar soos volg verklaar word:
The ordinary rule is that this Court is bound by its own decisions and unless a
decision has been arrived at on some manifest oversight or misunderstanding, that
is, there has been something in the nature of a palpable mistake, a subsequently
constituted Court has no right to prefer its own reasoning to that of its
126