Maart 2013: jaargang 10, nommer 1 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 10 (1), Maart 2013
geval waar historiese fiksie ingespan word om traumatiese geskiedenis te verwerk, is by die
skryf en lees van verhale oor die bos- of grensoorlog, byvoorbeeld in Ferreira
se Grensoorlogstories (2012), waar humor, satire en ironie ’n “beproefde wapen” is om
verlies wat deur hierdie oorlog veroorsaak is, te verwerk en “verligting te bring” (Ferreira
2012b:voorwoord).
Waar ouer historiese romans meestal ’n patriotiese of heroïese perspektief op die geskiedenis
gegee het, is die meeste eietydse skrywers van historiese fiksie geneig om krities te staan
teenoor die geskiedenis en lewer hulle (dikwels op satiriese wyse) sosiale kommentaar op die
verlede én hede. Van Coller (2011:682) is van mening dat geskiedkundige materiaal in
historiese fiksie “op ’n positiewe (nostalgiese) wyse gerepresenteer [kan] word en dikwels op
parodiërende wyse.” Wanneer dit in ’n historiese roman gaan oor die “viering van bepaalde
aspekte” van die verlede, sien hy dit dus as ’n “nostalgiese” blik op die geskiedenis, en
wanneer daar “’n sterk afstandname van die tradisionele weergawes van veral die
Afrikanergeskiedenis” is, beskou hy dit as “parodiërend” (Van Coller 2011:682).
Om die verskil tussen hierdie twee benaderings aan te dui, kan twee van Deon Opperman se
verhoogstukke,Môre is ’n lang dag (1986) en Tree aan (2011), as voorbeelde dien. In
eersgenoemde word die verskrikking, ontnugtering en onregverdigheid van die grensoorlog
uitgebeeld – dus ’n “parodiërende” benadering tot hierdie geskiedenis. In Tree aan, wat ‘n
musiekblyspel is, word die nostalgie van troepie-wees op ’n sentimentele wyse verbeeld –
dus ’n “nostalgiese” benadering tot dieselfde geskiedenis.
In literêre kritiek word nostalgiese skrywers dikwels gesien as reaksionêr, uit voeling of selfs
xenofobies (Loots 2011b:94; Su 2005:2) en hulle werk as sentimentele, oorvereenvoudigde,
gesaniteerde en geïdealiseerde weergawes van die verlede om transformasie teen te staan
(Loots 2011b:94; Steinwand 1997:9-10). Volgens Su (2005:2), Dlamini (2009:17) en Loots
(2011b:94–5) is nostalgie egter nie noodwendig reaksionêr of ’n verwerping van die hede en
die toekoms nie, maar kan dit ook “positief toekomsgerig wees omdat dit die verlede en hede
herevalueer as deel van ’n kreatiewe soeke na alternatiewe oplossings vir teleurstellende
tydgenootlike omstandighede”.
Dit is belangrik om op hierdie stadium aan te dui dat die meeste eietydse historiese romans
nie nét nostalgies of nét parodiërend met die geskiedenis sal omgaan nie, maar dat daar
gelyktydig ’n viering van sekere aspekte, en ’n kritisering, ironisering en bevraagtekening
van ander aspekte in dieselfde teks kan wees.
386