Maart 2013: jaargang 10, nommer 1 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 10 (1), Maart 2013
Deur die verlede te bestudeer en te beskryf – ook deur middel van historiese
romans en kortverhale – word uiteraard ook rekenskap gegee en perspektief
verkry. Letterkunde kan inderdaad soms ook die funksie van ’n tipe waarheids-
en versoeningskommissie vervul. Dit is betekenisvol dat die oplewing en
hernieude belangstelling in die Anglo-Boereoorlog juis [...] in ’n tydvak van
politieke Sturm und Drang [...] plaasvind. (Wessels 2011:203)
Dit wil voorkom asof die skrywers van Niggie, Fees van die ongenooides en Sirkusboere ook
hulle verlede wil verwerk deur parallelle tussen die Boereoorlog, apartheid en die huidige
politieke situasie te trek. Die herevaluering van die verlede is volgens Loots (2011b:95) ’n
“kreatiewe soeke na oplossings vir teleurstellende tydgenootlike omstandighede”.
In Niggie is dit asof Winterbach poog om haar voorvaders se bitterheid oor die Boereoorlog
(en haar eie ontnugtering oor huidige omstandighede) te besweer en daardeur ontlading en
uiteindelike suiwering te bewerkstellig. Deur haar skrywe wil sy waarskynlik die leser dwing
om iets uit die verlede te leer en dit op sy/haar eie omstandighede toe te pas. Die boodskap is
duidelik: wie die verlede vergeet, is gedoem om dit te herlewe.
Kosie Rijpma, oom Mannes, Niggie en veral Japie Stilgemoed herroep die verskrikking wat
hulle tydens die oorlog gesien en beleef het oor en oor: “Japie Stilgemoed [...] herleef die
verlede met soveel verbete drif, dat die omstandighede van die hede nouliks by hom aankom”
(66). Of hierdie aanhoudende oproep van die verlede terapeutiese waarde vir die karakters
gehad het, is nie duidelik uit die teks nie, maar die herwinning van die verlede in Niggie noop
die leser om sy/haar herkoms en toekoms in ’n nuwe lig te sien.
Die skryf en lees van historiese fiksie as ’n vorm van terapie en boetedoening is in die
slothoofstuk van Fees van die ongenooides te sien in Magrieta van Wyk se briewe aan
majoor Philip Brooks: Soldaat wat uiteindelik op sy sterfbed die waarheid aan Magrieta oor
haar verkragting vertel, en die majoor se besoek aan die oorlogmuseum, waar hy by die
kurator bieg en so probeer sin maak van sy bekentenis:
Dis vir Joey Wessels of al die getuienis van ’n verlede al dringender vra om
verstaan te word soos hulle was: lewend en werklik. Dis net die tyd wat alles
vergeet, soos die majoor sê. Dis goed dat hy haar vertel het. Dit het die ander
dinge wat so stilgeswyg is ná die oorlog vir haar laat wakker word. Sy begryp hoe
magteloos vroue deur alle eeue heen was wanneer geweld om en deur en oor
hulle spoel [...]. (405)
Die opkoms en ondergang van die Boeresirkus in Sirkusboere is die narratiewe raamwerk
waarbinne elkeen van die sentrale karakters (Piet, Ben, Fenyang en Maans) se verwerking
van die traumatiese oorlogsgeskiedenis vergestalt word (Van der Merwe 2011:1). Cronjé
verneder homself deur sy daaglikse deelname aan die skouspel, maar of dit ’n vorm van
boetedoening, selfbejammering of terapie is, is nie duidelik nie:
399