Maart 2013: jaargang 10, nommer 1 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 10 (1), Maart 2013
verswelg deur verdriet, word gereduseer tot ’n waaghalsige bomplanter in die
oorlog [...] Ook Ben, wanneer hy van Elandslaagte vertel, vervals die gebeure,
omdat die traumatiese herinnering vir hom te pynlik is [...] Wanneer Ben as
skrywer ontpop, laat hy hom lei deur wat die lesers graag wil hoor; hy verander
wat gebeur het om hom in ’n gunstige lig te plaas. Dieselfde geld vir Cronjé:
wanneer hy sy memoires skryf, is dit deurtrek met vervalsings en
verontskuldigings [...] Die vervalsing van die verlede word tot ’n hoogtepunt
gevoer in die aanskoulike voorstelling in Kaapstad, by Uniewording, van die
Suid-Afrikaanse geskiedenis. Wat vir dié tyd nie polities korrek is nie, word
gewoon uitgelaat [...] En so, agter die fasade van die sirkusvertonings, verdwyn
die waarheid en gaan die egte pyn van die verlede verlore [...]. (Van der Merwe
2011:3)
Kinders se swaarkry tydens die oorlog manifesteer in die briewewisseling tussen Maans
Lemmer en sy kind wat saam met sy ma in ’n kamp opgeneem is en eindelik sterf. Loots het
hierdie briewe in Sirkusboere losweg geskoei op Frikkie Badenhorst se briewe in Tant Alie
van Transvaal, die dagboek van Alie Badenhorst (1939), maar het ook besonderhede uit Die
Patriot en Ons Klyntji bygewerk (Rust 2011:2): “Seuntji, waneer jy treurig raak, denk aan al
di speulgoed wat ek hiir fer jou maak [...]” (168).
Deur middel van verskeie onkonvensionele vrouekarakters skryf Loots (2011a) vroue los uit
die tradisionele rolle waarin hulle vir eeue ingedwing is, want tydens die Boeresirkus skiet
“die vroue oor die perde se saals en veg net so hard soos die mans” (233). Piet Cronjé se
tweede vrou, Johanna, “laat haar nie gesê nie” (250), sit vierkantig op sy kop deur hom
aanhoudend te kritiseer (248) en is sinies oor sy godsdienstige oortuigings (354). May storm
met ’n “rewolwer in haar handsak en ’n sweep in haar hand” (299) by ’n restaurant in om vir
Ben ’n les te leer toe sy uitvind hy is nog getroud; en Ben verwonder hom aan Myrtle wat
koerant lees en “wrintiewaar in regeringsake belangstel” (228).
Deur Sirkusboere wou Loots egter veral die “vergete agterryers” (Marais 2011:15) van die
Anglo-Boereoorlog laat herleef en die persepsie dat die Anglo-Boereoorlog ’n witmansoorlog
was, troef. Alhoewel daar tussen 7 000 en 11 000 agterryers (Marais 2011:15) aan die oorlog
deelgeneem het, is daar in amptelike oorloggeskrifte bitter min inligting oor hulle, en moes
Loots haar Fenyang-karakter skep op grond van Pieter Labuschagne se Skimruiters van die
Anglo-Boereoorlog (1899-1902) – die rol en bydrae van die Agterryers (1999): “Voorin dié
boek is ’n ‘lys van agterryers en hul meesters’ wat die destydse rasseverhoudinge brutaal
netjies opsom. Die ‘meesters’, waaronder figure soos genls. Jan Smuts en Louis Botha en
pres. M.T. Steyn, het almal naam en van en dikwels ook ’n titel. Die agterryers het meesal net
’n enkele naam en vele heet ‘onbekend’” (Marais 2011:15).
Hierdie verswygde stuk geskiedenis word as volg in Sirkusboere weergegee: “Soms het hy
[Fenyang] help skiet ook, maar dít hoor ’n mens net as jy weet hoe om verby die stiltes uit te
vra. Nóg die Britte, nóg die Boere wil praat oor wie almal help veg het, en as jy torring, raak
hulle taai [...]” (75).
406