Maart 2013: jaargang 10, nommer 1 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 10 (1), Maart 2013
Tweedens help “the comparative legal approach” die regter om sy of haar eie vooroordele
krities te bevraagteken 160 en betrokke te raak in ’n heel kritiese tweegesprek met hom- of
haarself, in die loop waarvan “hypotheses emerge, [...] intellectual, cultural and other
predispositions compete” en “critical rationalism can come into play to test and adapt
hypotheses […] It is at this stage, consciously or not, that one’s philosophical, economic and
jurisprudential Gestalt enters the picture. At this stage I have found comparative legal
concepts to be most helpful.” 161
4.3 Grondwetlike vergelykingsarbeid in Suid-Afrika: uitdagings en mylpale ... sover
Staatsreg – en die reg insake menseregte – is besig om verreikende, begripsmatige
veranderings te ondergaan 162 wat deur grondwetlike vergelykingsarbeid aan die lig gebring
word. Dit is ’n proses wat deur energieke wisselwerking tussen die “transnasionale” en die
“nasionale” gekenmerk word – met verreikende gevolge vir albei. Die proses is (nog) nie
voltrek nie en hou ’n konstruktiewe, verkennende afwagting onder vaklui lewendig – iets wat
baie van hulle uitdagend en aantreklik vind. 163 Die prys wat hier vir voorlopigheid betaal
word, is (teoreties-)metodologiese onderontwikkeling van die (opkomende) vakgebied –
omtrent al wat skrywer is op dié terrein maak daarvan gewag. 164 Dit is in die eerste plek die
verantwoordelikheid van vakteoretici – en nie byvoorbeeld regsprekers nie – om oor
teoreties-metodologiese kwessies te besin en indien nie uitsluitsel nie, dan wel voorlopige
antwoorde te probeer gee. Van hierdie verantwoordelikheid kan nie weggevlug word nie,
want daar is nog groot ruimte vir eksperimentele en verkennende denke wat as aansporing vir
teoretiese besinning (oor veral metodologie) dien. Een ding is seker: ’n wegvlug van
teoretiese besinning sal op die lang duur maar net tot vlak en formalistiese
vergelykingsarbeid lei. 165
Vervolgens word kortliks na enkele van die uitdagings vir grondwetlike vergelykingsarbeid
in Suid-Afrika gekyk aan die hand van voorbeelde uit die regspraak waarna verwys sal word.
Daarna volg ’n waardering van sekere van die mylpale wat reeds in Suid-Afrika op die terrein
van grondwetlike vergelykingsarbeid bereik is.
4.3.1 Uitdagings
Twee groot uitdagings staar grondwetlike vergelykingsarbeid (en die eksponente daarvan) in
die gesig. Die eerste is om behoorlik rekenskap te gee van die beduidenis van Suid-Afrika as
grondwetsvergelykende jurisdiksie tussen ’n aantal “nuwe” konstitusionele demokrasieë met
“nuwe grondwette” in ’n tydvak van steeds toenemende globalisering. “Nuutheid”, so is
voorheen aangevoer, 166 kan uitdruklik betrekking hê op die feit dat ’n land ’n grondwet het
wat opgestel is met verwysing na (en wat put uit) internasionale menseregte-instrumente van
na-Tweede Wêreldoorlogse oorsprong. 167 “Nuutheid” wat sinspeel op ’n noord-suidonderskeid
wat soms ook in vergelykende staatsreg getref word, kan egter na hernude
prosesse van demokratisering en grondwetmaking wêreldwyd verwys. Sommige
staatsregvergelykende waarnemers praat van hierdie prosesse as “the third wave of
democratisation”: 168
28