Maart 2013: jaargang 10, nommer 1 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 10 (1), Maart 2013
presentasie van die vroeëre aard van Suid-Afrikaanse menseverhoudinge. Die opnoem van
hierdie taboewoorde word dus ’n “bewaringsaksie”. Deur middel van dié woorde word die
geskiedenis opgevang en vasgelê sodat dit nie in die vergetelheid raak nie:
’n Mens kan die vraag vra waarom ’n Afrikaanse skrywer in 2002 dié soort taal
gebruik wat ’n leser juis herinner aan ’n skandelike verlede, want met die eerste
oogopslag is hierdie pejoratiewe skokkend. Dit wys egter hoe die land en sy
mense én hulle taal verander het. Woorde wat “kaffer” as stam het, beskryf ’n
ander wêreld en die feit dat dit ’n rassistiese konnotasie het en daarom uit die taal
geskrap is, verswak tot ’n mate die beskrywende vermoë van die taal en verarm
die taal. Ná samestellings met “kaffer” verwyder is uit die Afrikaanse taal, is dit
vervang deur nuwe woorde. Ongelukkig moes dit so vinnig gebeur dat heelparty
woorde verlore geraak het. (Botha 2006:105)
In Fees van die ongenooides gebruik Du Plessis argaïese woorde op so ’n vernuwende wyse
dat dit nuut en treffend oorkom. Voorbeelde hiervan is: knelterriem, dag se
lumier, sleephek, koen en ketools (Le Roux 2008:11). Du Plessis dokumenteer egter nie net
woorde en uitdrukkings nie, maar gee ’n eerlike en akkurate, dog soms sentimentele,
weergawe van hoe die Boere tydens die Victoriaanse era gepraat, opgetree, gedink en gelyk
het, en lewer sodoende kommentaar oor hoe die Afrikaner geword het wat hy vandag is.
Ook Loots (2011a) laat mense vir ’n tweede keer verskyn voordat hulle opnuut in die
vergetelheid verdwyn (Marais 2011:15). Die vergete agterryers wat ’n onontbeerlike rol
tydens die Anglo-Boereoorlog gespeel het, speel uiteindelik, danksy Sirkusboere,’n
belangrike rol in ons historiese bewussyn. Loots (2011a) dokumenteer egter ook taal,
gewoontes, uitdrukkings en kleredrag. Haar “kuratorskap” word deur Van Coller (2012:177)
beskryf:
Sirkusboere straal as historiese verslag van ’n era ’n outentisiteit uit wat
waarskynlik toe te skrywe is aan deeglike navorsing waarvan daar in die
erkennings noulettend verantwoording gedoen word. Sonja Loots is pynlik
presies in haar weergawe van gewoontes, drag en gedrag, maar benut boonop ook
’n argaïes-getinte register van Afrikaans [...] op ’n geslaagde wyse in haar
herskepping van ’n vervloë tyd.
Haar bewaringsaksie gaan egter gepaard met twyfel, want hoe word ’n gediskrediteerde
verlede onthou sonder om te ontken dat dit ingebed is in ’n geskiedenis wat vir ander pyn
veroorsaak het? (Loots 2011b:95). Sirkusboere gaan daarom ook oor die futiliteit van
bewaring, of dit hoegenaamd geldig binne die raamwerk van ons gewelddadige en
magsbehepte geskiedenis is.
Niggie, Fees van die ongenooides en Sirkusboere argiveer egter aspekte uit die
Afrikanergeskiedenis sonder om die pyn wat dit ander besorg het, uit die oog te verloor.
Winterbach, Du Plessis en Loots (2011a) se dokumentering van woorde, gewoontes, sêgoed,
408