Maart 2013: jaargang 10, nommer 1 - LitNet

Vuil hande
pa, ek onthou ’n plaas wat afgee aan jou hande:
roes van waenhuisslotte, braai-as onder die naels
’n afgeslagte bok
se moeilik-afgewaste bloed en stront
muf en sweet van die bakkie se stuurwiel
die geweer in jou hand los ’n reuk van metaal
drifsand in jou palm, lewenslyne, houtgryne,
jaarringe, ou beginne in eelt en nerf
pa, ek onthou, ek het geval op die werf:
ek huil, jy veeg my wang, “nikse getjank”
en los ’n smeermerk
soos ’n geboortevlek
soos oorlogsverf.
LitNet Akademies Jaargang 10 (1), Maart 2013
Die pa-figuur in hierdie gedig is ’n boer wat ten nouste geassosieer word met sy plaas
waarvan die tekens van boerdery “afgee aan [sy] hande” en hy dus gemerk word deur sy
verbintenis met die plaas. Du Pisani (2001:158) beskou die hardwerkende, godsdienstige boer
as dominante beeld van Afrikanermanlikheid en in hierdie gedig van Marais word dit
bevestig. Daar is wel in Marais se gedig geen sprake van die godsdienstige ingesteldheid van
die vaderfiguur nie, maar daar ís sprake van oorweldig-wees deur die verskillende aktiwiteite
wat hy moet verrig. Die oorblyfsels of “merke” wat “afgee aan [die pa se] hande” word
beklemtoon. Die pa is hardwerkend en voortdurend besig om dinge reg te maak; hy voorsien
vleis (“’n afgeslagte bok”); hy braai die vleis (“braai-as”); en sy hande dra die tekens van sy
harde arbeid (“eelt en nerf”). Die pa se liggaam word geassosieer met die “moeilik-afgewaste
bloed en stront” en die “muf en sweet” wat aan die bakkie se stuurwiel kleef. Daar word ook
verwys na “die geweer”, wat tradisioneel geassosieer word met beskerming, maar ook met
die voedselbehoeftes van die gesin. Die geweer is tradisioneel die oorbekende falliese
simbool en suggereer ook die mag waaroor die patriargale boerfiguur beskik op sy eie werf,
terwyl dit in hierdie gedig skoongemaak word en gekoppel word aan die jagtog van die
“afgeslagte bok”.
In die tweede strofe word spesifiek verwys na ’n insident uit die lewe van die spreker toe hy
geval en gehuil het. Uit die pa se optrede en die opmerking: “nikse getjank”, lei die leser dus
af dat hy volgens die tradisionele stereotipe uitgebeeld word: wanneer mans seerkry, wys
hulle nie hulle emosies deur aan die huil te gaan nie. Die pa se gebruik van die woord
“getjank” is ook veelseggend en beklemtoon sy reaksie op die seun se uitbarsting. Die pafiguur
vee egter die traan af, wat ook beskou kan word as ’n gebaar van deernis. Die afvee
van die traan op die wang word vir die spreker ’n veelbetekenende gebaar en hy bestempel
die vuil merk waarmee die pa hom gemerk het, as “soos ’n geboortevlek” en “soos
oorlogsverf”. Die gebruik van “geboortevlek” suggereer die noue filiale verwantskap tussen
vader en kind, terwyl die oorlogsverf binne die Suid-Afrikaanse konteks assosiasies met
447