Maart 2013: jaargang 10, nommer 1 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 10 (1), Maart 2013
blackest confusion and case law that is impenetrable to the subtlest lawyer – let alone the
ordinary men to whom it ought to relate”. 314
Waar opskrifstelling ’n vereiste vir die geldigheid van ’n ooreenkoms is, het die “additional
consideration”-beginsel volgens Zeffertt en Paizes ’n nog meer subtiele transformasie
ondergaan. 315 In Veenstra v Collins 316 regter Schreiner dat waar die partye niks meer gedoen
het as om mondeling ooreen te kom oor bykomende teenprestasie wat die teenprestasie vervat
in die geskrewe hoofooreenkoms aanvul nie, getuienis van die mondelinge prestasie nie
toelaatbaar is waar die hoofooreenkoms regtens op skrif gestel moet word nie. Waar die
mondelinge ooreenkoms egter die vorm aanneem van ’n belofte waardeur een van die partye
oorgehaal word om die hoofooreenkoms aan te gaan, mag hierdie mondelinge ooreenkoms
bewys word, al word daar vereis dat die hoofooreenkoms op skrif gestel moet word. 317
Zeffertt en Paizes vra egter waarom dit nodig moet wees vir die kollaterale, mondelinge
ooreenkoms om ’n belofte te wees wat een van die partye oorreed om die hoofooreenkoms te
sluit. Hulle is van mening dat dit vermoedelik noodsaaklik is in die Engelse reg. Anders sou
die mondelinge ooreenkoms ongeldig wees weens ’n gebrek aan “teenprestasie”. Hulle is
verder van mening dat dit nie enige relevansie in die Suid-Afrikaanse reg kan hê nie, behalwe
in die verwronge sin dat die leerstuk beteken dat ’n party ’n belofte om ’n bykomende
teenprestasie te lewer, kan bewys indien dit iets was wat die teenprestasie van die
hoofkontrak raak. Volgens Zeffertt en Paizes sal die kontrak glo nie deur hierdie subtiele
redenasie “weerspreek” word nie. Dit is volgens hierdie skrywers die gevolg waar die hof ’n
ander betekenis aan “consideration” geheg het as wat dit in die Engelse reg gehad het. Hulle
is derhalwe van mening dat dit hoogs onregverdig was van regter Colman R om te verklaar
dat regter Schreiner se dictum nie die duidelikheid weerspieël wat normaalweg ’n kenmerk
van sy regterlike stellings is nie, aangesien ons howe hierdie gebrek aan duidelikheid
onmoontlik gemaak het. 318 Zeffertt en Paizes verklaar dat hierdie gebrek aan duidelikheid die
gevolg is van die ontoepaslike “oorplanting van ’n nier in plaas van ’n hart”. 319
Die toets wat die moderne Suid-Afrikaanse howe in hierdie gevalle gebruik om die bedoeling
van die partye vas te stel, is om te vra of die beweerde voorafgaande ooreenkoms
teenstrydigis met die bedinge van die skriftelike dokument. In die 19de-eeuse Engelse
saak Brown v Byrne 320 is beslis dat die getuienis wat toegelaat word, nie van ’n aard moet
wees wat teenstrydig met die skriftelike kontrak is nie. Die feit dat dit bloot die kontrak
wysig, is egter nie genoegsame rede om die getuienis uit te sluit nie, aangesien dit moontlik is
om ’n wesenlike beding by die geskrewe bedinge van die kontrak te voeg sonder om die
kontrak se werking drasties te verander. In Joubert v Steenkamp 321 het die hof, waar ’n
koopooreenkoms bepaal het dat die koopprys van ’n sekere stuk grond £450 was, getuienis
van ’n beweerde voorafgaande mondelinge ooreenkoms om ’n bykomende £100 te betaal,
verbied.
Zeffertt en Paizes lig voorts talle probleemareas ten aansien van die “additional
consideration”-leerstuk uit. Daar word egter aan die hand gedoen dat die benadering wat deur
Christie voorgestaan word, die beste is om toe te pas in alle gevalle waar
144