Maart 2013: jaargang 10, nommer 1 - LitNet

LitNet Akademies Jaargang 10 (1), Maart 2013
In Moorgate Mercantile Co Ltd v Twitchings 69 verklaar lord Denning MR dat estoppel nie ’n
reël van die bewysreg is nie, maar ’n eisoorsaak. Dit is volgens lord Denning ’n beginsel van
billikheid en geregtigheid ingevolge waarvan ’n kontraksparty wat ’n sekere indruk by ’n
ander party gewek het, nie toegelaat sal word om sy woord te breek waar dit vir hom onbillik
sou wees om dit te doen nie. 70 Ook Halsbury en Hailsham voer aan dat estoppel dikwels
beskryf word as ’n reël van die bewysreg, maar dat dit meer korrek is om die konsep as deel
van die substantiewe reg te beskou. 71
Sonnekus voer oortuigend aan dat daar tans in die Suid-Afrikaanse reg in beginsel aanvaar
word dat estoppel deel van die materiële reg is, maar dat dit geen regsveranderende gevolge
meebring nie. 72
Dixon is verder van mening dat estoppel as ’n reël van die materiële reg beskou moet word
aangesien ’n bewysregtelike reël slegs inter partes werking geniet, terwyl ’n reël van die
materiële reg ook derde partye bind, soos in geval van estoppel. 73 Schmidt voer aan dat
aangesien estoppel die bewys of weerlegging van sekere feite belet, dit deur die meeste
Engelse regsgeleerdes as ’n reël van die bewysreg beskou word. Volgens hom word die
aanvoer van getuienis heeltemal tereg deur estoppel belet slegs in die opsig dat daardie
getuienis irrelevant is weens die werking van die materiële reg. Hy verwoord hierdie
sentiment soos volg: “As ’n party aldus belet word om ’n feit te bewys, beteken dit dat
daardie feit nie ’n factum probandum in die saak is nie. Dit is dus nie ’n probans wat geraak
word nie, maar die probandum self.” 74 Zeffertt en Paizes vra hulle op grond hiervan dan die
volgende relevante vraag af: “But, if we have categorized the rules of the English law of
estoppel as not being imported into our law by our evidentiary statutes, why should we
import one of the English rules of estoppel by representation – the integration rule – by virtue
of those very statutes?” 75
Hierdie skrywers voer verder aan dat, selfs indien die Suid-Afrikaanse howe korrek was in
die klassifisering van die ekstrinsieke-getuienis-reël as ’n reël van die bewysreg, en dat dit
daarom op ons howe van toepassing is, daar nie noodwendig enige meriete daarin is om dit
toe te pas nie. 76 Hulle wys voorts daarop dat aangesien dit nie duidelik is of die ekstrinsiekegetuienis-reël
op ’n korrekte wyse in ons regstelsel ingevoer is nie, ons regstelsel geen
probleme behoort te ondervind om daarvan ontslae te raak indien dit bots met óf Romeins-
Hollandse regsbeginsels, óf met ons sin van wat billik en prakties is nie. 77 Hierdie standpunt
kan egter nie ondersteun word nie. Die feit van die saak is dat daar wetgewing bestaan wat
ons howe verplig om Engelse bewysreg toe te pas, en dat hulle derhalwe nie by magte is om
die ekstrinsieke-getuienis-reël af te skaf bloot op grond daarvan dat dit bots met die Romeins-
Hollandse reg of hulle sin van wat billik en prakties is nie.
2.3 Romeinse en Romeins-Hollandse reg
Die vraag wat gevra kan word, is wat die regsposisie sou gewees het indien die Suid-
Afrikaanse howe in die verlede sou beslis het dat die ekstrinsieke-getuienis-reël deel uitmaak
van die materiële (kontrakte)reg. Dit is duidelik dat die Romeins-Hollandse reg in so ’n geval
119