Maart 2013: jaargang 10, nommer 1 - LitNet

3.5 Die raamwerk in ere herstel? Grootboom
LitNet Akademies Jaargang 10 (1), Maart 2013
Gelukkig het AZAPO binne die groter prentjie van die konstitusionele hof se
presedentegeskiedenis nie onomkeerbaar, of selfs beduidend, afbreuk gedoen aan die hof se
kenmerkend universalistiese houding teenoor volkereg in grondwetsvertolking
nie 60 en Government of the RSA v Grootboom 61 – ’n sleuteluitspraak oor die beregbaarheid
van sosio-ekonomiese regte – demonstreer dit treffend. Dié saak het gegaan oor 510 kinders
en 390 volwassenes se artikel 26 grondwetlike reg op voldoende basiese skuiling of
huisvesting hangend die verkryging van permanente huisvesting nadat hulle uit hulle
informele huise gesit is. Die informele huise waaruit hulle gesit is, was geleë op privaatgrond
wat vir formele laekoste-behuising geoormerk was.
In sy vertolking van artikel 26 van die Grondwet (wat elkeen se reg op toegang tot geskikte
behuising verskans 62 en die staat verplig om redelike wetgewende en ander maatreëls te tref
om binne die bestek van beskikbare middele die verwesenliking van hierdie reg te
bereik) 63 slaan regter Yacoob, wat die hof se uitspraak gelewer het, onder meer ag op bronne
van die volkereg en haal president Chaskalson se raamwerk-diktum
in Makwanyane 64 instemmend aan onderhewig aan die toevoeging van ’n beduidende
kwalifikasie: 65
The relevant international law can be a guide to interpretation but the weight to be
attached to any particular principle or rule of international law will vary.
However, where the relevant principle of international law binds South Africa, it
may be directly applicable.
Die hof handhaaf dus die onderskeid tussen volkereg bindend op Suid-Afrika en ander
bronne van die volkereg wat naas die bindende reg in ag geneem moet word in
grondwetsvertolking, en met AZAPO 66 in gedagte kan ’n mens selfs sê dat hy dit in ere
herstel. Die hof se uitspraak konsentreer sterk op artikels 11.1 en 2.1 van die International
Covenant on Economic, Social en Cultural Rights (ICESCR) en vertolkingsrelevante
formuleringsverskille tussen hierdie artikels en artikel 26 van die Suid-Afrikaanse Grondwet
word uitgewys. 67 Die hof is egter ook van oordeel dat algemene opmerkings wat die United
Nations Committee on Economic, Social en Cultural Rights oor die vertolking van die
ICESCR vrygestel het, “constitute a significant guide to the interpretation of section
26”. 68 Die doel van die komitee, wat uit 18 onafhanklike kundiges bestaan, is om die United
Nations Economic en Social Council by te staan om verantwoordelikhede rakende die
implementering van die ICESCR na te kom. Die hof laat hom lei deur die komitee se
algemene opmerkings om te probeer bepaal wat die begrip a minimum core (’n minimum
kern) ten aansien van sosio-ekonomiese regte behels. Deur dit te doen is die Makwanyanestandaard
oor inagneming van niebindende volkereg nie alleen herstel nie, maar dit is ook
verder ontwikkel om, op sterkte van gesonde verstand, ruimte te laat vir beroep op ’n teks wat
nie noodwendigvoorskriftelike volkereg is nie.
14