Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

7. CONCLUSIE
Lambert Willemsz stelt de geschiedenis van het Margarethaklooster voor als uiting van
het goddelijke licht – de goddelijke genade – van de kuisheid, die haar opgang maakt in de
wereldgeschiedenis en uiteindelijk ook Holland en zelfs Gouda bereikt. Hij verwoordt
deze interpretatie in zijn kroniek en geeft haar door ad posterorum memoriam. De aldus
vormgegeven herinnering ondersteunt het identiteitsbesef van het convent en draagt bij aan de
bestendiging van de kort tevoren doorgevoerde kloosterreformatie. Die hervorming had niet
slechts de toestand van voor de crisis hersteld, maar het kloosterleven – door de introductie van
het Latijnse koorgebed – op een hoger plan gebracht dan tevoren. In het voorgaande is ook het
geconstrueerde karakter van de door Lambert Willemsz gegeven versie van de geschiedenis
naar voren gekomen. De toevoeging van de kuisheidsgelofte aan de derde regel van Franciscus,
die secundair was en specifiek voor het Kapittel van Utrecht, wordt op de oorspronkelijke
formulering van die regel teruggeprojecteerd. Door deze kunstgreep canoniseert Lambert
Willemsz als het ware de specifieke ontstaansgeschiedenis van het uit het Kapittel van Utrecht
voortgekomen Hollandse Kapittel en de daarbij aangesloten kloosters. Omdat geen van die
kloosters een stuk heeft nagelaten dat met de kroniek van Lambert Willemsz vergelijkbaar is,
ontstijgt het belang daarvan dus het puur lokale vlak.
De kroniek en het cartularium van het Margarethaklooster zijn als één geheel ontworpen;
de aanleg ervan wordt aan het slot van het kroniekje in één adem genoemd. Bij de inrichting
van het cartularium werd samenhang aangebracht tussen de economische basis van het
klooster en de weldaden die daaraan ten grondslag lagen. De beide betekenissen die aan
het begrip memoria kunnen worden gegeven – geschiedherinnering en herdenking van de
overledenen – worden met elkaar in onmiddellijke context gebracht. Betrekken we hierbij het
gegeven dat als uitvloeisel van de reformatie – blijkens de inrichting van het necrologium –
tevens zorg werd besteed aan de liturgische memoria, gekoppeld aan het Latijnse officie, dan
gaat het niet te ver om te veronderstellen dat naar het besef van de zusters van Sint-Margaretha
behalve de ingezetenen ook de weldoeners deel uitmaakten van de kloosteridentiteit.
Met het oog op voortgezet onderzoek kunnen ten slotte enkele stellingen worden
geformuleerd . (1) De vorm van het Goudse cartularium en de combinatie ervan met een
kroniek zijn argumenten om het onderscheid tussen enerzijds archivalia en anderzijds
manuscripten in de zin van bibliotheekbronnen enigszins te relativeren. (2) Laatmiddeleeuwse
cartularia (bijvoorbeeld uit de sfeer van de Moderne Devotie) mogen best eens
wat systematischer worden bestudeerd. Daarbij kan het nuttig zijn er het begrip van de
pragmatische Schriftlichkeit (door Staubach c.s. zo succesvol toegepast op ‘literaire’ bronnen)
op los te laten. 53 (3) De overlevering uit dit Goudse convent inspireert ook om, in samenhang
met memoria, meer studie te maken van oude archiefordeningen van kerkelijke instellingen.
53
N. Staubach, ‘Pragmatische Schriftlichkeit im Bereich der Devotio moderna’, Frühmittelalterliche Studien 25
(1991), pp. 418-61.
101