Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

secundaire functionaliteit, bijvoorbeeld de rol die de handschriften speelden bij de identiteitsvorming
van de monniken, vervolgens worden afgeleid.
De meest bruikbare bronnen voor onderzoek naar de primaire functionaliteit van hagio -
grafische handschriften zijn eenledige codices, handschriften die in een aaneengesloten
tijdseenheid door één enkele scribent zijn geproduceerd en een afgeronde tekst of tekstreeks
bevatten. 7 Er zijn een 130tal hoogmiddeleeuwse hagiografische codices overgeleverd uit de
acht genoemde kloosters, waarvan er een 35tal zonder enige twijfel eenledig zijn. 8 Om de
functionaliteit van deze codices na te gaan heb ik een onderscheid gemaakt tussen hand -
schriften die hardop werden voorgelezen binnen een formele context en handschriften die
werden gebruikt in een eerder informele context. Wanneer een handschrift werd voorgelezen in
de formele context van de liturgische dienst, achtte men het van het grootste belang dat de
uitspraak van de tekst volledig foutloos was. Dat was minder essentieel wanneer een
handschrift in een informele context werd gebruikt, bijvoorbeeld wanneer een individuele
monnik de codex bestudeerde. 9
Het in een formele context voorlezen van een redactie (hierna ook wel aangeduid als
‘groepsgewijs’ of ‘collectief’ lezen) liet vaak specifieke sporen na in een handschrift. Daarbij
is te denken aan het aanbrengen van accenten op lastige woorden, om op die manier de juiste
klemtoon te benadrukken. Ook werden woorden die in Griekse lettertekens waren geschreven
vaak voorzien van een kleine Latijnse transcriptie, die het voorlezen vergemakkelijkte. De
uitspraak van Romeinse cijfers werd vaak vereenvoudigd door de getallen nog eens in
uitgeschreven vorm boven de cijfers te plaatsen. Verder werden sommige teksten geschikt
gemaakt om te worden voorgelezen door ze onder te verdelen in korte lezingen. Dit werd
gerealiseerd door een hoofdletter L (voor ‘lectio’) met een nummer van I tot VIII (voor twee
nocturnes) of bij belangrijke heiligen tot XII (voor drie nocturnes) in de marge aan te brengen.
Ten slotte kunnen ook handschriften die als geheel per circulum anni zijn ingedeeld (dat
wil zeggen, chronologisch op basis van de feestdag van de heiligen) en in de rubrieken
verwijzingen geven naar de feestdag waarop de tekst diende te worden gebruikt, tot de
groepsgewijs benaderde handschriften worden gerekend. 10 Ten slotte zijn bepaalde genres
teksten , zoals preken en hymnen, per definitie bedoeld om groepsgewijs te worden benaderd.
7
J.P. Gumbert, ‘Codicologische Eenheden - Opzet voor een Terminologie’, in Vergadering van de Afdeling
Letterkunde van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (2004), pp. 16, 35; Zie ook J.P.
Gumbert, ‘Codicological Units: Towards a Terminology for the Stratigraphy of the Non-Homogeneous Codex’,
Segno e testo: International Journal of Manuscripts and Text Transmission, 2 (2004), pp. 17-39.
8
Te weten mss. Arras, Bibliothèque Municipale, 292 (Sint-Vaast, 10 e eeuw), 474 (Sint-Vaast, 11 e eeuw), 569
(Sint-Vaast, 11 e eeuw), 639 (Sint-Vaast/Onze Lieve Vrouwe in Ourscamp, 12 e eeuw), 841 (Sint-Vaast, 11 e eeuw),
1071 (Sint-Vaast, 11 e eeuw); Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque Municipale, 16 (Sint-Vaast, 11 e eeuw); 45 (Sint-
Vaast, 10 e eeuw), 101 (Sint- Bertijns, 12 e eeuw), 103 (Sint-Bertijns, 12 e /13 e eeuw), 107 (Sint-Bertijns, 10 e /11 e
eeuw); Brussel, Koninklijke Bibliotheek/Bibliothèque Royale Albert I, 9289 (Sint-Laurent, 12 e eeuw), 9290 (Sint-
Laurent, 12 e eeuw), 9398-99 (Sint-Laurent, 12 e eeuw), 21848 (Sint-Maarten, 12 e eeuw), II 932 (Sint-Bertijns, 12 e
eeuw), II 976 (Sint-Gislenus, 10 e eeuw), II 982 (Sint-Gislenus, 11 e eeuw), II 984 (Sint-Gislenus, 11 e eeuw);
Cambrai, Bibliothèque Municipale, 215 (Heilig-Graf-klooster, 11 e eeuw); Douai, Bibliothèque Municipale, 200
(Marchiennes, 11 e eeuw), 268 (Anchin, 12 e eeuw), 313 (Anchin, 12 e eeuw), 349 (Marchiennes, 11 e eeuw), 352
(Anchin, 12 e eeuw), 361 (Anchin, 12 e eeuw), 362 II (Marchiennes, 12 e eeuw), 372 I (Anchin, 12 e eeuw), 381
(Anchin, 12 e eeuw), 837 (Anchin, 12 e eeuw), 838 (Marchiennes, laat 12 e /begin 13 e eeuw), 840 (Marchiennes, 12 e
eeuw), 853 (Marchiennes, 12 e eeuw), 870 (Marchiennes, 12 e eeuw), 878 (Anchin, 12 e eeuw).
9
Zie Anna A. Grotans, ‘“Sih der Selbo Lector”: Cues for Reading in Tenth- and Eleventh Century St. Gall’, in
Scriptorium, 51 (1997), pp. 252-53; Heinrich Fichtenau, ‘Monastisches und scholastisches Lesen’, in Herrschaft,
Kirche, Kultur: Beiträge zur Geschichte des Mittelalters. Festschrift für Friedrich Prinz zu seinem 65. Geburtstag,
ed. Georg Jenal and Stephanie Haarländer, Monographien zur Geschichte des Mittelalters, 37 (Stuttgart:
Hiersemann, 1993), pp. 323-29.
10
Martimort, Les lectures liturgiques, pp. 100-01.
63