Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

en aanvullingen die erin aangebracht werden, wat zelden bevorderlijk is voor de leesbaarheid
ervan. Op die manier kunnen obituaria, althans theoretisch, duidelijk onderscheiden worden
van de meer liturgische documenten zoals necrologia, al dient gezegd te worden dat een
dergelijk onderscheid, louter op basis van het overgeleverde document, in de praktijk niet altijd
even gemakkelijk te maken valt. 31 Voor de gehele Nederlanden zijn dergelijke registers en
fragmenten vrij talrijk bewaard gebleven, uiteraard meer voor het zuiden dan voor het noorden.
Arnoud-Jan Bijsterveld heeft ooit een voorlopige lijst aangelegd voor het grondgebied van het
huidige Nederland, waar men thans ook gestart is met de ontwikkeling van een digitale
databank waarin alle memorieboeken uit de middeleeuwen zullen worden opgenomen. 32 Voor
een uitgebreid overzicht voor het Belgische grondgebied dient men zich nog altijd te behelpen
met de lijsten van Berlière, die al meer dan honderd jaar geleden gepubliceerd werden. 33
Sindsdien doken uiteraard heel wat ‘nieuwe’ obituaria en aanverwante lijsten op, terwijl ook
enkele een volledige of gedeeltelijke uitgave kregen. Het belang van dergelijke bronnen
ontsnapte niet aan de aandacht van de Belgische Koninklijke Commissie voor Geschiedenis,
die recentelijk enkele belangrijke uitgaven van obituaria voor Luik en Brussel liet
verschijnen. 34
Een onderzoek naar jaargetijden opgenomen in obituaria is meestal alleen relevant wanneer
dit gebeurt in combinatie met de studie van de beschikbare stichtingsakten en verder door de
toepassing van de prosopografische methode, welke zeer arbeidsintensief is. Slechts op die
manier kunnen vergissingen en bewuste veranderingen door de opstellers van de obituaria
gedetecteerd worden. 35 Daarom moeten er ook voldoende aanvullende archieven aanwezig zijn
om zo een onderzoek tot een goed einde te kunnen brengen. Bovendien zal ook een grondige
codicologische en paleografische analyse van het obituarium aan de orde zijn. Alleen dan
kan het obituarium dienen om de jaargetijden in chronologisch perspectief en kwalitatief te
situeren. 36 148
31
Pionier om een typologie aan te brengen in de veelheid van memoriedocumenten was Huyghebaert, Les
documents , met een belangrijke repliek daarop door Lemaître, Mise à jour. Verwijzen wij nog naar enkele
interessante aanvullingen in o.a. J.-L. Lemaître, ‘Un livre vivant, l’obituaire’, in Le livre au moyen âge, ed.
J. Glenisson (Parijs, 1988), pp. 92-94 en Van Bueren, ‘Gebruik en functie’. Dat het vaak niet zo evident is om het
onderscheid te maken tussen een necrologium en obituarium leest men in ‘L’obituaire du chapitre de Saint
Materne à la cathédrale Saint-Lambert à Liège’, ed. A. Marchandisse, Handelingen van de Koninklijke commissie
voor geschiedenis, 157 (1991), pp. 1-124 (pp. 17-20).
32
Het betreft het MeMO (Medieval Memoria Online)-project o.l.v. Truus van Bueren. Zie Van Bueren, ‘Gebruik
en functie’, en haar bijdrage elders in deze bundel. Verschillende memorieboeken worden ook aangehaald en
besproken in Van Kan, ‘“Om de zalicheyt”‘.
33
U. Berlière, Inventaire des obituaires belges (collégiales et maisons religieuses), Académie royale de Belgique.
Commission royale d’histoire (Brussel, 1899); U. Berlière, ‘Supplément à l’inventaire des obituaires belges’,
Bulletin de la Commission royale d’histoire, 72 (1903), pp. 83-112. Aan te vullen met George, ‘La mémoire’,
pp. 527-34.
34
‘L’obituaire du chapitre’; L’obituaire de la cathédrale Saint-Lambert de Liège (XIe-XVe siècles), ed.
A. Marchandisse, KCG -8° (Brussel, 1991); L’obituaire des grands chanoines du chapitre Sainte-Gudule de
Bruxelles (1506). Edition critique accompagnée d’un aperçu des autres sources nécrologiques du chapitre (XIIIe-
XVIIIe), ed. D. Guilardian, KCG -8° (Brussel, 2002), met telkens interessante inleidingen en verwijzingen naar
oudere edities.
35
Over fouten die bij de redactie van obituaria kunnen voorkomen, zie voorbeelden in De Smet, ‘“Ter
lavenesse”‘, pp. 52-53.
36
Zie onze poging en het nut ervan in Trio, ‘De Stichting’ en De Smet, ‘“Ter lavenesse”‘. Wij kennen weinig
gelijkaardige voorbeelden.