Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

BRUGGE, Stadsbibliotheek, 425, geredigeerd na 1485-1487, abdij Ten Duinen
Dit handschrift uit de abdij Ten Duinen is een verzamelschrift met hoofdzakelijk historiografische
en hagiografische geschriften uit diverse religieuze gemeenschappen behorend
tot verschillende kloosterfamilies. Er werden teksten verzameld in verband met de priorij
van Watten, een lijst met proosten van de O.L.Vrouwkerk te Brugge en teksten met
betrekking tot de abdij van Villers en de priorijen Groenendaal, Rooklooster en
Zevenborren. Het deel betreffende Villers, Groenendaal, Rooklooster en Zevenborren werd
hoogstwaarschijnlijk rechtstreeks gekopieerd uit Gielemans’ Novale Sanctorum omdat
deze teksten in exact dezelfde volgorde enkel in het Novale Sanctorum voorkomen.
Hoe kwam nu een weinig verspreide tekst – namelijk de Planctus – uit het nooit integraal
gekopieerde of gedrukte Novale Sanctorum in een handschrift uit de abdij Ten Duinen
terecht? Een mogelijke hypothese is de volgende: het is bekend dat Johannes Gielemans
meermaals stukken kopieerde uit het Legendarium Flandrense, meer bepaald uit de
kopie van dit legendarium gemaakt door Aegidius van Damme (†1463), monnik van
Ten Duinen. Hier krijgen we echter de omgekeerde situatie, namelijk een handschrift uit
Ten Duinen waarin stukken uit Gielemans’ Novale Sanctorum gekopieerd werden. De
afhankelijkheids relatie tussen dit handschrift van Ten Duinen en Gielemans’ Novale
Sanctorum wordt duidelijk wanneer men bedenkt dat de genealogische afstamming van
Gielemans zelf – zoals die voorkomt in het Novale Sanctorum – bezwaarlijk door de
monniken van Ten Duinen kan geredigeerd zijn. Het ziet dus ernaar uit dat we hier een
sterke aanwijzing van tekstuitwisseling hebben tussen Rooklooster en Ten Duinen.
Gielemans zelf – of één van zijn medekanunniken uit Rooklooster – gaf vermoedelijk uit
dankbaarheid voor het gebruik van het Legendarium Flandrense de monniken van Ten
Duinen de gelegenheid te kopiëren uit de werken die Gielemans onder meer dankzij
teksten uit Ten Duinen samengesteld had. Een andere mogelijkheid is dat de tekst -
fragmenten uit het Novale Sanctorum in Rooklooster zelf getranscribeerd werden en
vervolgens aan de abdij Ten Duinen gegeven werden.
BRUSSEL, Koninklijke Bibliotheek Albert I, 2926-28 (VdG 3159), zestiende eeuw,
Groenendaal
Dit is de enige bekende kopie van het Planctus afkomstig uit Groenendaal zelf. De
tekst van de Planctus in dit handschrift uit Groenendaal, opgetekend door een zestiendeeeuwse
hand, is in twee delen overgeleverd. Een deel werd vooraan ingebonden (fols 1-7)
en de rest achteraan (fols 90-96). Tussen beide delen bevindt zich Pomerius’ De origine
monasterii Viridisvallis, geschreven door een vijftiende-eeuwse hand. Het is onduidelijk
wat er met het origineel en de eventuele vroegere kopieën van de Planctus in Groenendaal
gebeurd is. In elk geval zijn ze vandaag niet meer voorhanden. Ook de reden waarom de
Planctus in de zestiende-eeuw gekopieerd werd, kennen we niet. Was het origineel in een
slechte staat geraakt en werd het na het kopiëren vernietigd of ging het verloren?
De overlevering van deze Planctus in twee delen vraagt om een verklaring. Vermoedelijk
stelde de zestiende-eeuwse kopiist tijdens het kopiëren vast dat de Planctus te lang was
voor de voorziene katern. Er was echter te weinig tekst over om nog een nieuwe katern te
beginnen. Daarop kan hij het tractaat van Pomerius ter hand genomen hebben – gekopieerd
in de vijftiende eeuw – dat geen volledige katern vulde, om de resterende tekst van de
Planctus verder te kopiëren op de leeggebleven folia. Vervolgens werd deze opgesplitste
Planctus nog in de zestiende eeuw samen met Pomerius’ De origine monasterii
Viridisvallis in één band ingebonden.
BRUSSEL, Koninklijke Bibliotheek Albert I, 13525-26 (VdG 3663), zestiende eeuw,
Rooklooster
In dit handschrift werd eerst Pomerius’ De origine Viridis Vallis opgenomen, onmiddellijk
gevolgd door de Planctus. Daarna volgen teksten in verband met Rooklooster
106