Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

verklaring hiervoor ligt in het sterk veranderlijke karakter van de sociale netwerken rond het
klooster en de veranderende houding van de monniken in het maatschappelijke verkeer. Ook
moeten we rekening houden met het officieuze karakter van de overeenkomst met de heer van
Landas, die misschien ook in abt Bovo’s eigen tijd niet onverdeeld positief werd onthaald, en
daar de verklaring zoeken voor het feit dat we in een verhalende tekst van een tijdgenoot niets
te weten komen over Landas’ relatie tot de abdij. Hoewel de monniken nog vele decennia
nauwe banden zouden hebben met deze machtige familie en de eerste generaties monniken
na abt Bovo ongetwijfeld wisten hoe de vork precies in de steel zat, werd het misschien al ten
tijde van de eerste overeenkomst met de monniken onwenselijk geacht latere generaties in een
verhalende context te wijzen op het eigenlijke karakter van deze associatie. 39
4. DE MOEIZAME TOEGANG TOT EEN GEDEELD VERLEDEN
Zoals we gezien hebben, beïnvloedden de monniken van Sint-Bertijns, Marchiennes en Saint-
Amand het collectieve geheugen van latere generaties door het verleden vanuit hun eigen
perspectief te bekijken en bepaalde (‘oude’ maar vooral ook eigentijdse) informatie bewust niet
te expliciteren in een verhalende context. Omdat we opvallend weinig weerwerk vinden tegen
deze aanpak, bijvoorbeeld in de vorm van een herzien groepsverleden op basis van nieuwe
opzoekingen, kunnen we stellen dat beide methoden doeltreffend waren in het bewerkstelligen
van vervreemding op de langere termijn. Het is niet denkbeeldig dat de auteurs van deze
teksten er op rekenden dat het onwaarschijnlijk was dat latere generaties monniken hun
verhalende commentaar op het verleden van hun klooster systematisch zouden toetsen aan de
vele herinneringsteksten uit het archief en de bibliotheek en een alternatieve interpretatie van
het groepsverleden op schrift zouden stellen. Historiografisch werk, hoe belangrijk het ook
was voor de constructie van een groepsidentiteit, stond immers laag op de monastieke lijst van
intellectuele prioriteiten.
Ook in kloosters waar er geen historiografische teksten beschikbaar waren, stellen we vast
dat een collectief geschiedbeeld geen evidentie was. Dat blijkt uit een opmerkelijke passage in
een laat-twaalfde-eeuwse kroniek van de abdij van Marchiennes. In de proloog lezen we dat de
pas aangestelde abt Simon (1199-1202) zijn monniken tijdens een kapittelvergadering de vraag
stelde of men beschikte over een geschiedenis van de abdij. 40 Eén monnik, waarmee de auteur
zichzelf bedoelde, antwoordde dat hij uit het hoofd wel een aantal zaken op een rijtje kon
zetten . De abt en de monniken reageerden prompt door hem aan te moedigen hun verhaal
op schrift te stellen, met de voorliggende kroniek als resultaat. Op zich lijkt dit verhaal
aannemelijk , ware het niet dat de monniken sinds de jaren twintig van de twaalfde eeuw een
ware vloedgolf aan documenten geproduceerd hadden waarin hun verleden uitvoerig aan
bod kwam. 41 Vandaag nog beschikken we over necrologische lijsten, annalen, een kroniek-
39
Zo weten we dat in Saint-Amand aan het begin van de twaalfde eeuw ettelijke originele oorkonden, sommige
minder dan een decennium oud, onverbiddelijk in de prullenmand of in boekbanden verdwenen,precies omdat hun
inhoud haar actuele betekenis verloren had. Zie Platelle, ‘Le premier cartulaire’, 311 en Laurent Morelle, ‘The
Metamorphosis of Three Monastic Charter Collections in the Eleventh Century (Saint-Amand, Saint-Riquier,
Montier-en-Der)’, in Charters and the Use of the Written Word in Medieval Society, ed. K. Heidecker (Turnhout:
Brepols, 2000), pp. 181 en 183-84.
40
De kroniek is uitgegeven in Steven Vanderputten, ‘Compilation et réinvention à la fin du douzième siècle. André
de Marchiennes, le Chronicon Marchianense et l’histoire primitive d’une abbaye bénédictine (édition et critique
des sources)’, Sacris Erudiri, 42 (2003), pp. 403-35; de proloog en de relatie van de kroniek tot andere bronnen
uit dit klooster worden verder besproken in Vanderputten, ‘Monastic Literate Practices’, pp. 112 sqq.
41
Vanderputten, ‘Monastic Literate Practices’, met relevante bibliografische referenties.
25