Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

achterhaald . In de inhoudsopgave staat bijvoorbeeld geen van de teksten uit de laatste codicologische
eenheid vermeld. Die eenheid kan dus op een later moment zijn toegevoegd. Verder
zijn de bladen aan de boven- en zijkanten bijgesneden, waardoor eventuele contemporaine
folionummers en katernsignaturen (structurerende elementen die op eenheid van productie
wijzen ) niet meer aanwezig zijn.
Kan aan de inhoud misschien worden gezien of het handschrift als een coherent geheel was
bedoeld? Verwoord in de begrippen uit de hierboven behandelde bundels: kan aan de inhoud
worden afgelezen of er een ordeningsprincipe of rode draad in het handschrift is gelegen?
Eenheid 1 (fol. 1-47) bevat de index en de vita van Elisabeth van Thüringen. Op de verso-zijde
van het laatste blad is een tekst over de kanunnik Franco ingepast. Eenheid 2 (fol. 48-65) omvat
de vita van Aleid van Schaarbeek, gebeden, brieven, een tekst over een cisterciënzerin en een
(ingepaste) vita van de lekenbroeder Walter van Bierbeek. Eenheid 3 (fol. 66-144) wordt
gevuld door de vita van de cisterciënzerin Beatrijs van Nazareth en een traktaatje. Eenheid 4
(fol. 145-52) beslaat slechts één katern, waarin een gebed van de abt Arnulf van Leuven, een
gedicht en twee aflaten vergezeld gaan van afbeeldingen van de arma christi. Voorts is er
een traktaat in opgenomen. De eenheden 1 tot en met 4 zijn vrijwel volledig door één hand
geschreven (hand A), al zijn er ook andere handen aan het werk geweest.
Eenheid 5 (fol. 153-58) vangt aan met een traktaat. Op het eerste blad zijn een fragment en
een folionummer doorgehaald. Het lijkt erop dat dit katern oorspronkelijk voor een ander
handschrift heeft gediend. Dergelijke folionummers en de hand komen in dit handschrift
nergens meer voor. Verder bevat de eenheid nog een preek. Eenheid 6 (fol. 159-66) beslaat
slechts één katern met de vita van de cisterciënzer abt Werricus van Aulne, dat een compositie
in verzen heeft. Eenheid 7 (fol. 167-80) bevat een historisch verhaal over Villers en de vita van
Christina Mirabilis. De hand van de eerste eenheid (hand A) heeft op de verso-zijde miracula
toegevoegd, waaruit blijkt dat deze eenheid een verband heeft met de eerste vier eenheden.
Eenheid 8 (fol. 181-210) bevat de vita van Margaretha van Ieper en drie collaties over
cisterciënzer lekenbroeders. Eenheid 9 (fol. 211-44) herbergt de vitae van Antonius van Padua,
Clara van Assisi en de franciscaner bisschop Lodewijk van Toulouse, en een tekst over de
kartuizer orde. Eenheid 10 (245-51) bestaat uit één katern en bevat pauselijke brieven,
aantekeningen en een traktaat. Tot en met eenheid 10 zijn veel teksten in de inhoudsopgave
opgenomen. Eenheid 11 (fol. 252-61), ten slotte, bevat een dialoog tussen Christus en een
vrome vrouw, exempla, brieven van de monnik Thomas aan zijn zus, en een fragment van de
kroniek van Villers.
Wat levert deze opsomming nu op? De inhoud van het handschrift kan op verschillende
manieren worden gekarakteriseerd. In het verleden is de nadruk gelegd op de bernardijnse
mystieke aard van het handschrift en de betekenis ervan voor de vroomheidsgeschiedenis van
de dertiende en veertiende eeuw, waarin de devotie tot de passie van Christus een grote plaats
inneemt. 30 De afbeeldingen van de arma christi worden in dat verband veel afgedrukt. 31 Het
handschrift kan worden gekenschetst als een vertegenwoordiger van de cisterciënzer spirituele
identiteit, meer precies de identiteit van de kloosterlingen in Villers.
Het handschrift kan daarnaast worden opgevat als een memoria-handschrift, omdat veel
teksten betrekking hebben op de geschiedenis van Villers. Veel teksten gaan over monniken
en lekenbroeders van het klooster en zijn daar ook geschreven. De teksten over cisterciënzer
nonnen uit de omgeving van Villers kunnen hierbij worden gerekend. Het gegeven dat het
handschrift was bestemd voor de bibliotheek van Villers versterkt het idee dat het handschrift
diende om de identiteit van de gemeenschap te vormen en te bevestigen. De spiritualiteit en de
30
Ampe, Jan van Ruusbroec 1293-1381, p. 22.
31
Glorieux-De Gand, Cistercienzer handschriften, p. 34.
76