Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

Helena de Montmorency de kroniek in bewaring aan Jan Cocquut. 33 De kroniek, en dus de
herinnering , moest in veiligheid gebracht worden en bewaard blijven voor toekomende
generaties.
Het tweede deel van de kroniek van Sint-Agnes bevat levensbeschrijvingen van alle zusters,
chronologisch geordend naar hun overlijden. Deze korte biografieën zijn geschreven door twee
zusters; Wouburch van Thorout en een onbekende zuster. Dit gedeelte vertoont qua vorm een
grote verwantschap met de Noord-Nederlandse zusterboeken. 34 De bekendste voorbeelden van
dit type teksten, waarin de levensbeschrijvingen (vitae) zijn opgetekend van de overleden
zusters uit één bepaalde gemeenschap, zijn de zusterboeken uit het vrouwenklooster
Diepenveen en het zusterhuis te Deventer. Het doel van deze vitae was het opwekken tot
deugdzaamheid (paraenese); de voorbeeldige levens van de overleden medezusters moesten tot
navolging leiden. 35 Hoewel Sint-Agnes geen lid was van het Kapittel van Windesheim, kozen
de zusters toch voor het literaire genre dat zich voornamelijk concentreerde in de kernregio van
de Moderne Devotie in de Noordelijke Nederlanden.
In de Latijnse kroniek van het Brusselse mannenklooster Rooklooster, het Primordiale
monasterii canonicorum regularium Rubeae Vallis in Zonia, lezen we in de proloog eveneens
dat het belangrijk is om de woorden en daden van de overledenen op te tekenen. 36 Niet alleen
om te voorkomen dat de verdiensten van de voorvaderen met de tijd vergeten zouden raken,
maar vooral om de religieuze geïnspireerdheid die de beginperiode gekenmerkt had te doen
voortleven. Toekomstige generaties moesten luisteren naar wat hun patres hen te vertellen
hadden . 37 Het Rooklooster was rond het midden van de veertiende eeuw gegroeid vanuit een
kluizenaarsgemeenschap in het Zoniënwoud bij Brussel. In 1412 trad het net als enkele
andere Brabantse regulierenkloosters (Groenendaal, Korsendonk bij Turnhout en Bethlehem
bij Leuven) toe tot het Kapittel van Windesheim. 38 In de vijftiende eeuw groeide dit mannenklooster
uit tot één van de belangrijkste, intellectuele centra van de Moderne Devotie in de
gehele Nederlanden. Johannes Gielemans (1427-1487), regulier kanunnik te Rooklooster,
begon met het schrijven van de geschiedenis van zijn eigen klooster rond 1460. Voor de
bibliotheek van het Rooklooster was hij eveneens zeer bedrijvig als kopiist. Hiernaast schreef
Gielemans verschillende historiografische en vooral hagiografische teksten. Zijn grootste
bekendheid verwierf hij als auteur van enkele grote verzamelhandschriften waarin hij de levens
van voornamelijk Brabantse heiligen beschreef. 39 Het Primordiale monasterii Rubeae Vallis
bestaat uit twee delen: in deel één behandelt Gielemans de stichting en de eerste jaren van het
Rooklooster en in deel twee de geschiedenis van de reguliere kanunniken (de initio ac
propagatione ordinis et capituli nostri). Gielemans plaatst de geschiedenis van het Rooklooster
en van de Moderne Devotie in een groter institutioneel kader. De oorsprong van de Moderne
33
Kroniek Sint-Agnesklooster, eerste vrije schutblad. Over deze Jan Cocquut ontbreekt vooralsnog verdere
informatie . Hij behoorde mogelijk tot de Gentse minderbroeders. Hopelijk kan verder onderzoek meer aan het
licht brengen over deze persoon en over zijn relatie tot het Sint-Agnesklooster.
34
Over het genre van zusterboeken, zie: Bollmann, Frauenleben.
35
Wybren Scheepsma, ‘Zusterboeken. Bijzondere bronnen voor de Moderne Devotie’, in Het zaad der
Middeleeuwen. Jaarboek voor vrouwengeschiedenis ed. Corrie van Eijl et al. (Amsterdam: Stichting Beheer IISG,
1996), pp. 153-70 (p. 165).
36
Aloysia Jostes, Die Historisierung der Devotio moderna im 15. und 16. Jahrhundert. Verbandsbewußtsein und
Selbstverständnis in der Windesheimer Kongregation (Onuitgegeven proefschrift, Rijksuniversiteit Groningen,
2008), pp. 314.
37
Gielemans, Anecdota, p. 112.
38
Maurits Smeyers, ‘Domus sancti Pauli in Rubeavalle (Rooklooster, Oudergem)’, in Monasticon
Windeshemense. Teil 1: Belgiën, pp. 108-30.
39
Véronique Hazebrouck-Souche, Spiritualité, sainteté et patriotisme. Glorification du Brabant dans l’œuvre
hagiographique de Jean Gielemans (1427-1487) (Turnhout: Brepols, 2007).
163