Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

in sommige gevallen niet eerder sprake is van een topos. Een langdurig ziekbed werd immers
beschouwd als het vagevuur op aarde. Het lichamelijke lijden werd hierbij gezien als een
loutering , waarna na de dood de hemelse beloning wachtte. Desondanks spreekt uit de
levensbeschrijvingen van de monialen een sterke realiteitszin. Nergens komen er immers
wonderbaarlijke verhalen voor in verband met het sterven van de zusters. Op één uitzondering
na; in de kamer van de Gentse zuster Wouburch van Schelden (†1473) werd er na haar
overlijden een duif gezien. 50 Niemand wist hoe de duif daar geraakt was.
In de kroniek van het Rooklooster nemen de omgang met de dood en de herinnering aan de
individuele leden van de gemeenschap een veel minder prominente plaats in. Dit hangt samen
met de functie van de tekst. De tekst was zoals hierboven gesteld in eerste instantie bedoeld om
jonge kloosterlingen kennis te laten maken met het verleden en zich bewust te worden van hun
plaats binnen het grotere geheel van de Reguliere Orde van Sint-Augustinus. Toch komen er
ook in het Primordiale korte levensbeschrijvingen van leden van de gemeenschap voor.
Ter afsluiting van de geschiedenis van de beginperiode van het Rooklooster volgen er korte
biografieën van de opeenvolgende priors. Deze biografieën zijn zeker in vergelijking met de
levensbeschrijvingen van de zusters opmerkelijk summier. 51 Gielemans beschrijft kort wanneer
de desbetreffende prior is aangesteld en hoe lang deze in functie is geweest. In sommige
gevallen worden nog wel de belangrijkste karaktereigenschappen van de prior gegeven, maar
meestal blijft het bij een opsomming van de belangrijkste data. Over het overlijden van deze
priors lezen we in deze beschrijvingen vrijwel niets, soms ontbreekt zelfs de sterfdatum. Bijna
aan het einde van de tekst vraagt de junior aan de senior om hem enkele namen te noemen van
broeders, van wie de voorbeeldige en exemplarische levens hem kunnen inspireren. 52 De
senior antwoordt daarop dat hij de junior enkele voorbeelden zal geven van broeders, wier
levens tot voorbeeld genomen kunnen worden. De drie broeders die daarop genoemd worden
representeren als het ware elk een bepaalde groep binnen het klooster, namelijk de priors, de
clerici en de lekenbroeders. 53 Over frater Arnold Buederic schrijft Gielemans dat hij kalm en
rustig zijn naderend sterven afwachtte. Hoewel hij door een zware ziekte gekweld werd en
fysiek zienderogen achteruit ging, was hij niet bang voor de dood en is hij gelukkig (feliciter)
gescheiden van deze wereld en ontslapen in God (obdormivit in Domino) aldus Gielemans. 54
Een ander punt dat in de kronieken van de twee vrouwenkloosters sterk naar voren komt, is
de angst voor de dood, omdat dit de continuïteit en het voortbestaan van de groep bedreigt. Een
dergelijke angst is vaak het gevolg van ingrijpende gebeurtenissen zoals pest en oorlog. Als
rond 1400 kort na elkaar de belangrijkste broeders uit het Heer-Florenshuis te Deventer komen
te overlijden, lezen we in de biografieën van de broeders een vergelijkbare angst om het
50
Kroniek Sint-Agnesklooster, fol. 114v. De duif symboliseert de heilige geest die volgens de evangelisten vanuit
de hemel neerdaalde nadat Jezus Christus gedoopt was in de rivier de Jordaan (zie bv. Joh. 1, 32: ‘Ik heb de Geest
als een duif uit de hemel zien neerdalen.’). Ook het idee dat de ziel na de dood van de mens in de vorm van een
vogel zou opstijgen naar de hemel was wijdverbreid in de gehele middeleeuwen. Zo verhaalt Gregorius de Grote
in zijn Dialogen hoe Benedictus van Nursia zag hoe na het overlijden van zijn zuster Scholastica haar ziel het
lichaam verliet en in de gedaante van een duif opsteeg.
51
Gielemans, Anecdota, pp. 140-47.
52
Gielemans, Anecdota, p. 180: ‘Quemadmodum specificasti mihi exercitia patrum, ita, quaeso, specifices mihi
nomina eorundem, ut eo ferventiore devotione sequar eos, quanto notiora sint exemplaria sequenda’.
53
Gielemans, Anecdota, p. 180: ‘Verum quia ubi multitudo, ibi confusio, quae memoriae inimica est, et quoniam
brevitati studere contendo, trium tantum personarum probabilia facta principaliter a medium deduco triplici statui
fratrum congruentia, reddendo singula singulis, videlicet priorum, clericorum et laicorum, sciens indolem tuam ex
paucis multa posse pensare.’
54
Gielemans, Anecdota, pp. 183-84. Zie ook: Handelingen, 7:59.
166