Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

voortbestaan van de jonge beweging. 55 In 1450 stierven er in het Gentse Sint-Agnesklooster als
gevolg van de pest binnen korte tijd negen zusters. Toen ook de geestelijke vader stierf, waren
de overgebleven zusters den maet verloren. 56 Uit de kroniek komt het beeld naar voren van een
klein, angstig groepje vrouwen dat bevreesd was voor de toekomst. 57 Het voortbestaan van
de gemeenschap stond immers op het spel, vooral ook omdat de zusters nog geen officiële
kloosterregel hadden aangenomen. Ook oorlogen konden de toekomst van de gemeenschap
bedreigen. In dezelfde Gentse kroniek lezen we verschillende keren over de dreiging van
oorlog en geweld. De zusters voelden zich tijdens de opstand van de Vlaamse steden eind
vijftiende eeuw zelfs zo bedreigd: datter niement des nachts en durfte slapen maer dat convent
bleef tsamen sittende. 58
Ook Bethanië had zwaar te lijden onder de gewelddadigheden als gevolg van oorlogen en
opstanden. Toen rond het midden van de zestiende eeuw Spaanse troepen het klooster in brand
staken, waren de zusters gedwongen een veilig heenkomen te zoeken in andere kloosters.
Omdat niet alle zusters gezamenlijk konden worden opgenomen in één klooster, raakte de
gemeenschap verdeeld. In de kroniek krijgt deze episode veel aandacht. De zusters waren zeer
bedroefd en angstig dat ze van elkaar moesten scheiden. De priorin wordt geprezen, omdat zij
probeerde voor het clooster te beschermen ende om het convent by een te houden. 59 Uit deze
voorbeelden komt een sterk saamhorigheids- en groepsgevoel naar voren. In de kronieken
wordt de herinnering aan deze moeilijke perioden gecultiveerd om de collectieve identiteit
te benadrukken. Jongere zusters konden op deze manier kennis nemen van het verleden van
hun convent en zich realiseren welke opofferingen hun overleden voorouders zich getroost
moesten hebben. In de kroniek van Bethanië wordt dit laatste expliciet gesteld:
Alle dese benoutheyt voorscreven hebbe ic hier geschreven (…) op dat de gene die nae
ons sullen comen souden weeten in wat last ende swaericheyt hun voorsaeten hebben
gheweest . 60
De schrijfster vraagt verder een ieder die haar verhaal zal lezen:
Dat se onser alder sielen willen getrouwelyck gedachtelich syn in alle hun duechdelycke
wercken ende vierighe ghebeden. 61
Op deze manier werd de lezer gevraagd de overleden medezusters te blijven gedenken. Dat
het belangrijk was om de gedachte aan de overledenen levend te houden, blijkt ook uit de
namenlijsten die in alle drie de teksten volgen op de lopende tekst. 62 In de kroniek van Sint-
Agnes worden de namen van de zusters chronologisch geordend aan de hand van hun intreden
en genoteerd onder de desbetreffende priorin. Hierbij wordt er een onderscheid gemaakt tussen
nonnen, conversinnen en donatinnen. In de kroniek van Bethanië vinden we een vergelijkbare
55
Thom Mertens, ‘Zerbolts letzter Sommer. Die Amersfoorter Briefe aus dem Jahr 1398’, in Kirchenreform von
unten. Gerhard Zerbolt von Zutphen und die Brüder vom gemeinsamen Leben ed. Nikolaus Staubach (Frankfurt
am Main: Peter Lang, 2004), pp. 120-42.
56
Kroniek Sint-Agnesklooster, fol. 6r. Jelle Haemers, De Gentse opstand (1449-1453). De strijd tussen netwerken
om het stedelijke kapitaal (Kortrijk-Heule: Standen en Landen, CV, 2004).
57
Kroniek Sint-Agnesklooster, fol. 5v-7r. Zie ook: Carla Morlion, ‘De vroegste geschiedenis van het Gentse
St.Agneeteconvent (1434-1454). Bijdrage tot de studie van de Moderne Devotie in onze gewesten’, Handelingen
der maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, 38 (1984), pp. 17-33 (p. 25).
58
Kroniek Sint-Agnesklooster, fol. 43r.
59
Kroniek Bethanië, 1572.
60
Kroniek Bethanië, 1572.
61
Kroniek Bethanië, 1572.
167