Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

die de woorden van de Deventer’ rector bevatten. 19 Zowel Mertens als Scheepsma merkten op
dat we de collatietraktaten veelvuldig aantreffen in verzamelhandschriften in het gezelschap
van teksten met een monastiek, didactisch profiel. Beiden spreken in dat verband over teksten
die jonge kloosterlingen moesten inleiden tot het kloosterleven. 20 Tot nog toe is het in de
literatuur bij deze – overigens zeer terechte constatering – gebleven en is er nog amper
onderzoek geweest naar de afzonderlijke (verzamel-)handschriften. Vandaar dat ik in deze
bijdrage aandacht zal besteden aan een dergelijk verzamelhandschrift.
2. MODELTEKSTEN VERZAMELD
Eén van de handschriften waarin de collaties van Johannes Brinckerinck zijn overgeleverd, is
het handschrift Nijmegen, UB 188. Dit handschrift begint met enkele blanco bladen. Op de
verso-zijde van het derde blad staat vervolgens een contemporaine inhoudsopgave van de
codex, die overigens niet alle teksten en ook geen folionummers bevat. Volgens de inhouds -
opgave bevat het handschrift naast de collaties van Johannes Brinckerinck nog een vijftal
andere teksten:
Item sunte bernards tractaet / Item een capittel wt meister richardus / Item een boechscken
ghenamen wt her ian brenckrijns collacien. In den yersten van die bekeringe tot gode / Item
die epistel des eersamen vaders brueder humberts / item vanden ewigen leuen / item sunte
bernaerts sermoen vander ghebuerten ons heren. Die herden spraken tesamen etc. 21
Deze inhoudstafel is niet compleet. Het handschrift bevat naast de hierboven genoemde teksten
ook nog een Middelnederlandse vertaling van een fragment uit het Liber specialis gratiae van
Mechtild van Hackeborn (1241-1299) en een excerpt (‘Dit is een exempel van eenre gueder
vrouwen’) uit Swester Katrei van Pseudo-Eckhart. Het lijkt onwaarschijnlijk dat deze teksten
later zijn toegevoegd, omdat het handschrift en de inhoudsopgave in één en dezelfde hand zijn.
Bovendien betreft het hier geen nieuw katern, wat een latere toevoeging vrijwel uitsluit. Het is
goed mogelijk dat de twee teksten bewust aan het einde van het handschrift geplakt zijn. We
zien vaker bij verzamelhandschriften dat er aan het einde van de codex nog enkele exempla
volgen . Dit zou meteen ook de opengelaten ruimte onder de inhoudsopgave verklaren. Wellicht
was men oorspronkelijk van plan nog enkele kleine exempla toe te voegen, bijvoorbeeld op de
nu blanco folia 193r-195v.
Op folio 3v. vinden we het eigendomskenmerk: Dit boeck hoert den susteren toe tot sunte
agnieten bynnen arnhem. Waarschijnlijk is het handschrift ook gekopieerd in dit Arnhemse
zusterhuis. De samenstelling en de vorm van verzamelhandschriften kan ons meer zeggen
over het mogelijke doel waarvoor de verschillende teksten zijn samengevoegd en gebundeld.
Ook de teksten die in het Nijmeegse handschrift zijn samengebracht vertonen een duidelijke
19
Voor een overzicht van de handschriftelijke overlevering van de collaties van Johannes Brinckerinck: Th.
Mertens, ‘Postuum auteurschap. De collaties van Johannes Brinckerinck’, in Windesheim 1395-1995: kloosters,
teksten, invloeden, ed. Anton J. Hendrikman et al. (Nijmegen: Katholieke Universiteit Nijmegen. Centrum voor
Middeleeuwse Studies, 1996), pp. 85-97; Bibliotheca Neerlandica Manuscripta.
20
Mertens, ‘Postuum auteurschap’, p. 91; Scheepsma, Deemoed en devotie, p. 120.
21
Handschrift Nijmegen, Universiteitsbibliotheek 188, fol. 3v; Achtereenvolgens: Pseudo-Bernardus, De Ordine
Vitae (Middelnederlandse vertaling), Richard van St.-Victor, Explicatio in cantica canticorum
(Middelnederlandse vertaling van cap. 25 en het slot van cap. 14), Humbert de Romanis, Epistola de tribus votis
substantialibus (Middelnederlandse vertaling), Dirc van Herxen, Vanden ewighen leven (uit het Eerste
Collatieboec) en de preek Dit is een sermoen van der ghebuerten ons heren.
83