Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

Ook in de kroniek van het Sint-Agnesklooster vinden we geëxpliciteerd dat het schrift moest
dienen als materieel geheugen van de gemeenschap. Sint-Agnes was in 1434 gesticht vanuit het
nabijgelegen zusterhuis Sion te Oudenaarde. 27 Met behulp van enkele vooraanstaande leken
vestigden de zusters zich in Gent aan de huidige Lindelei. Twintig jaar later in 1454 namen
de zusters, die tot dan toe als zusters van het gemene leven hadden geleefd, de regel van
Augustinus aan. Twee zusters uit het Leuvense regularissenklooster Sint-Ursula werden
aangesteld als eerste mater en als leermeesteres van de jongeren. 28 Hoewel Sint-Agnes nooit
officieel aangesloten was bij het Kapittel van Windesheim – in 1436 immers verbood paus
Eugenius IV het kapittel nog nieuwe vrouwenkloosters op te nemen – had het klooster wel
rectoren en biechtvaders uit Windesheimer mannenkloosters. Als visitatoren werden de prior
van het Windesheimer mannenklooster Onze Lieve Vrouw ten Walle te Elsegem en de deken
van de christenheid van Gent aangesteld. 29 Deze benoemden op hun beurt de rectoren en
biechtvaders . Vaak waren dit broeders uit Elsegem, maar in de kroniek komen we ook rectoren
tegen uit het Brabantse regulierenklooster Zevenborren en uit het Rooklooster.
De kroniek van het vrouwenklooster Sint-Agnes bestaat uit twee verschillende delen.
Allereerst beschrijft Jan Bellens (†1483), die tussen 1458-1460 en nogmaals tussen 1470-1475
rector was in Sint- Agnes, in een doorlopend verhaal de geschiedenis van de stichting en de
eerste jaren van de gemeenschap. 30 Dit eerste gedeelte ademt de sfeer uit van een traditionele
kloosterkroniek. Bellens begint zijn tekst over de geschiedenis van het Gentse vrouwen -
klooster met de lezer te wijzen op de kortheid en de vluchtigheid van het aardse leven.
Mede daarom, aldus Bellens, moeten we dikwijls het verleden overdenken en proberen de
werken van onze voorouders na te volgen. Het schrift speelt hierbij volgens hem een
belangrijke rol, want:
Soe eist alleene die scrifture die de kennisse van voerledenen dinghen in der menschen
herten eewich maect ende nemmermeer en laet verouderen. 31
Sterker nog:
Want bij der scrifturen soe bliven die doode, dat wonderlic ludet altoes levende ende die
voerledene dinghen bliven altoes als teghenwoerdich. 32
Dat er groot belang werd gehecht aan het schrift als materieel geheugen van de gemeenschap
blijkt ook uit de aantekening die we op het eerste blad van de kroniek aantreffen. Toen de Gentse
zusters in 1578 als gevolg van godsdiensttwisten – in dat jaar werd te Gent de Calvinistische
Republiek gesticht – gedwongen werden de stad te ontvluchten, gaf de toenmalige priorin
27
Jean Goossens, Paul Trio en Erik van Mingroot, ‘Prieuré de Sainte-Agnès à Gand’, in Monasticon Belge. Tome
7: Province de Flandre Orientale. Quatrième volume, ed. Léon-Ernest Halkin et al. (Luik, 1984), pp. 799-828.
28
Over dit Leuvense vrouwenklooster van reguliere kanunnikessen, ook wel genoemd ‘ter elfdusentich maechden’,
zie: Ernest Persoons, ‘Prieuré de Sainte-Ursule à Louvain’, in Monasticon Belge. Tome 4: Province de
Brabant. Cinquième volume, ed. Ursmer Berlière et al. (Luik, 1971), pp. 1323-32.
29
Erik van Mingroot, ‘Domus Beatae Mariae de Vallo in Elseghem (O.L.Vrouw ten Walle, Elsegem)’, in
Monasticon Windeshemense. Teil 1: Belgiën, pp. 84-107 (pp. 104-05).
30
Bellens was tussen 1450-1458 prior van het Windesheimer mannenklooster Bois-Seigneur-Isaac bij Ophain,
daarna was hij gedurende twee perioden rector in het Sint-Agnesklooster; hij overleed in 1483 als rector van het
regularissenklooster Ter Elze in Zichem. Zie databank The Narrative Sources from the Medieval Low Countries
(Gent, Leuven, Groningen, 1996-2004 – www.narrative-sources.be), record J184.
31
Kroniek Sint-Agnesklooster, fol. 1v.
32
Kroniek Sint-Agnesklooster, fol. 2r.
162