Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

GEESTELIJKE TOESPRAKEN ALS MODEL VOOR
HET MONASTIEKE VROUWENLEVEN. EEN ANALYSE VAN
DE RECEPTIE VAN DE COLLATIES VAN JOHANNES BRINCKERINCK
IN VERZAMELHANDSCHRIFT NIJMEGEN UB 188*
Bas Diemel
Universiteit Gent
Aspirant F.W.O.-Vlaanderen
In 1374 stelde Geert Grote (1340-1384) zijn ouderlijk huis te Deventer beschikbaar aan arme
en vrome vrouwen die een geestelijk leven wilden leiden. 1 De vrouwen leefden van het geld dat
zij met eenvoudig handwerk verdienden. Deze gemeenschap groeide uit tot het eerste huis van
de Zusters van het Gemene Leven; kleine woon- en werkgemeenschappen van samenlevende
vrouwen die geen kloosterregel volgden, geen geloften aflegden en geen kloosterkleding
droegen . Na de dood van Jan van de Gronde, die Grote was opgevolgd als geestelijk leider van
de zusters, werd Johannes Brinckerinck (1359-1419) in 1392 aangesteld als rector van dit
zusterhuis . 2 Brinckerinck behoorde tot de kleine groep volgelingen die Geert Grote had
vergezeld op zijn prediktochten in de Noordelijke Nederlanden. Vanuit het Meester-Geertshuis,
onder deze naam werd het later bekend, ontstonden verschillende nieuwe zusterhuizen, die alle
onder de geestelijke leiding van Brinckerinck stonden. In 1400 stichtte hij samen met enkele
adellijke vrouwen een gemeenschap van Zusters van het Gemene Leven te Diepenveen, die
uit zou groeien tot het belangrijkste regularissenklooster van de Moderne Devotie. 3 In tegen-
* Deze bijdrage is sterk gebaseerd op mijn doctoraalscriptie (Rijksuniversiteit Groningen, 2005; promotoren
prof. dr. Dick de Boer en dr. Remi van Schaïk) getiteld: Gebonden door de dood. Een historisch-antropologische
studie naar doodsbeleving en groepsidentiteit bij de Moderne Devotie.
1
Over Geert Grote zie: Georgette Epiney-Burgard, Gérard Grote (1340-1384) et les débuts de la Dévotion
moderne (Wiesbaden: Steiner, 1970). Voor een overzicht van de geschiedenis van de Moderne Devotie: Regnerus
Richardus Post, The Modern Devotion. Confrontation with Reformation and Humanism, Studies in Medieval and
Reformation Thought, 3 (Leiden: Brill, 1968); John Van Engen, Sisters and Brothers of the Common Life. The
Devotio Moderna and the World of the Later Middle Ages (Philadelphia: University of Pennsylvania Press 2008).
Een recente studie vooral gericht op de geschiedenis van de religieuze vrouwenbeweging binnen de Moderne
Devotie: Madelon van Luijk, Bruiden van Christus: de tweede religieuze vrouwenbeweging in Leiden en Zwolle
1380-1580 (Zutphen: Walburg Pers, 2004).
2
Over het leven van Brinckerinck, zijn activiteiten als rector van zustergemeenschappen en de geschiedenis van
het regularissenklooster Diepenveen: Wilhelmus Kühler, Johannes Brinckerinck en zijn klooster te Diepenveen
(Leiden: Van Leeuwen, 1908).
3
Wybren Scheepsma, Deemoed en devotie. De koorvrouwen van Windesheim en hun geschriften, Nederlandse
literatuur en cultuur in de Middeleeuwen, 17 (Amsterdam: Prometheus, 1997); Rudolphus Theodorus Maria van
Dijk, ‘Het vrouwenklooster Diepenveen in zijn historische context. Bijdrage aan de geschiedenis van de religieuze
vrouwen in de Moderne Devotie’, in Het ootmoedig fundament van Diepenveen. Zeshonderd jaar Maria en Sint-
Agnesklooster 1400-2000, ed. Wybren Scheepsma (Kampen: IJsselacademie, 2002), pp. 15-39.
79