Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

onderverdeling terug, alleen worden hier ook de namen van de mannelijke ‘leden’ van de
gemeenschap opgetekend. Aan het einde van het Primordiale monasterii Rubeae Vallis vinden
we eveneens de namen opgetekend van alle broeders van het Rooklooster. Ook deze zijn
geordend naar intreden en onderverdeeld naar ‘rang’. Hoe moeten we deze lijsten nu
interpreteren ? Aan het einde van verschillende levensbeschrijvingen in de kroniek van Bethanië
wordt de hoop uitgesproken dat de naam van de overledene zal worden opgenomen in het Boek
des Levens. Dit idee verwijst uiteraard naar de tekst uit de Openbaring van Johannes. Tijdens
het Laatste Oordeel zal het Boek des Levens geopend worden. De doden zullen dan geoordeeld
worden naar hun daden die in dit boek zijn opgetekend. De mensen van wie de naam niet in dit
boek staat, zullen verdoemd zijn en in de hel gegooid worden. Het is dus noodzakelijk dat je in
de herinnering blijft voortleven. 63 De anonieme zuster uit Bethanië die in 1486 begonnen was
met het opstellen van de geschiedenis van haar convent vraagt dan ook aan iedereen diets al
lesen oft hooren om eenen ave Maria dat haeren naem mach werde ghescreven int boeck des
levens. 64 De schrijfster vraagt de lezer echter ook te bidden voor alle andere zusters van wie
de naam in de kroniek staat geschreven. Dat ook zij in het Boek des Levens mogen worden
opgetekend.
De op het eerste gezicht administratieve namenlijsten moeten we ook in dit licht inter -
preteren. Alleen de namen van de leden van de gemeenschappen zonder verdere vermelding
van de sterfdatum of andere bijzonderheden staan in deze lijsten opgesomd. Voor het
bereiken van het zielenheil was het noodzakelijk dat je in de herinnering en de gebeden van
toekomstige generaties bleef voortleven. Dit kon alleen als je naam daadwerkelijk was
opgetekend . We zouden dus kunnen stellen dat de historiografische teksten als het ware de
functie van het Boek des Levens overnamen.
4. BESLUIT
In deze bijdrage heb ik een eerste aanzet willen geven tot verder onderzoek naar groeps -
culturen binnen de Moderne Devotie in de Zuidelijke Nederlanden. We hebben kunnen
concluderen dat er tussen de drie gemeenschappen, de vrouwenkloosters Bethanië bij
Mechelen en het Gentse Sint-Agnesklooster en het Brusselse mannenklooster Rooklooster
duidelijke verschillen bestonden in de wijze waarop de collectieve herinnering vorm kreeg.
Ook de rol van de herinnering aan het verleden en van de overleden medebroeders en -zusters
verschilde. In de kroniek van Bethanië staat de zelfbewuste gemeenschap centraal in tegen -
stelling tot de kroniek van het Gentse Sint-Agnes waarin zelfs van de meest onbeduidende
zuster een levensbeschrijving is opgenomen. In deze laatste tekst immers is de herinnering
aan het verleden opgebouwd uit de individuele levens van de overleden zusters. We moeten
dus stellen dat deze twee vrouwenkloosters geheel eigen groepsculturen ontwikkelden. De
geschiedenis van zijn eigen klooster door Johannes Gielemans verschilt sterk van de twee
andere onderzochte teksten. Gielemans kadert het verleden van het Rooklooster in in een
groter institutioneel en religieus kader. Hierbij speelt de herinnering aan de overleden leden van
de gemeenschap een veel minder belangrijke rol. Hoe de grenzen van de verschillende groepsculturen
precies liggen, zal verder comparatief onderzoek aan het licht moeten brengen.
62
Zie o.a. Gert Tellenbach, ‘Die historische Dimension der liturgischen Commemoratio im Mittelalter’, in
Memoria. Der geschichtliche Zeugniswert des liturgischen Gedenkens im Mittelalter, ed. Karl Schmid en Joachim
Wollasch (München: Fink, 1984), pp. 200-14.
63
Frederik Ohly, ‘Bemerkungen eines Philologen zur Memoria’, in Memoria, ed. Schmid en Wollasch, pp. 9-
68 (p. 66).
64
Kroniek Bethanië, 1486.
168