Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

HET HANDGESCHREVEN BOEK ALS PLATFORM VOOR IDENTITEITSVOR-
MING IN DE RELIGIEUZE GEMEENSCHAP 1
Suzan Folkerts
Rijksuniversiteit Groningen
Wie zich verdiept in verzamelhandschriften stuit steeds weer op het probleem van de inter -
pretatie van een collectie teksten. Deze bijdrage had dan ook net zo goed de titel ‘Toeval op
opzet?’ kunnen krijgen. 2 Het is ontzettend moeilijk om vast te stellen in welke mate sprake is
van willekeur dan wel planning. In de voorliggende bijdrage wordt betoogd dat in sommige
handschriften, ook als ze willekeurig zijn samengesteld, een zekere coherentie is te ontdekken.
Die coherentie hoeft echter niet per se bij de productie van een handschrift te zijn ontstaan. De
gebruikers van een handschrift kunnen evengoed betekenis in een collectie teksten hebben
gelegd. Wanneer men het handschrift beziet als een proces waaraan zowel producenten als
gebruikers deel hadden, krijgt het handschrift de status van een (dynamisch) cultureel
fenomeen in plaats van een (statisch) materieel object. Het handschrift functioneert dan als een
platform waaraan allerlei actoren deelnemen. Dit perspectief is ontleend aan de bundel
Imagining the Book, 3 waarover hieronder meer. Eerst ga ik in op de discussie rond verzamelhandschriften
in de Nederlandstalige vakliteratuur. Daarna behandel ik enkele bijdragen uit het
Angelsaksische onderzoeksspectrum. Ten slotte zal ik de benadering van het handschrift als
platform met een voorbeeld toelichten, te weten een veertiende-eeuws handschrift uit het
cisterciënzer klooster Villers.
1. VERZAMELHANDSCHRIFTEN
Zoals J.P. Gumbert heeft uiteengezet, voldoet de definitie van de term verzamelhandschrift,
zoals die door de auteurs van de bundel Middeleeuwse verzamelhandschriften uit de
Nederlanden werd gehanteerd, niet. 4 Om haar nog maar eens te herhalen, die definitie luidde
1
Dit stuk maakt deel uit van mijn proefschrift, dat de werktitel ‘Heiligenlevens van dertiende-eeuwse vrome
leken: functie, receptie en transformatie (circa 1275-1525)’ draagt (promotor: prof. dr. B.A.M. Ramakers; copromotor
: dr. R.I.A. Nip (Rijksuniversiteit Groningen).
2
Dat was de titel die Hans Kienhorst gaf aan zijn lezing tijdens de eerste contactdag van het project ‘Herinnering
in geschrift en praktijk’ op 29 september 2006 te Groningen. Die bijdrage is niet opgenomen in deze bundel.
3
Imagining the Book, ed. Stephen Kelly en John J. Thompson, Medieval Texts and Cultures of Northern Europe,
7 (Turnhout: Brepols, 2005).
4
J.P. Gumbert, Codicologische eenheden – opzet voor een terminologie, Mededelingen van de Afdeling
Letterkunde, Nieuwe Reeks, 67, nr. 2 (Amsterdam: Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen,
2004), pp. 30-31.
71