Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

ongepubliceerde bijdrage over de generische eigenheid van het Liber de gestis virorum
illustrium monasterii Vilariensis, een in oorsprong vroeg-veertiende-eeuwse collectie levens
van monniken en conversen uit de cisterciënzer abdij van Villers 23 .
Dat handschrift 425 nu al deze teksten blijkt samen te brengen, is uiteraard een heel
interessant gegeven in het licht van de overleverings- en receptiegeschiedenis van historio- en
hagiografsche teksten in de Zuidelijke Nederlanden. Met de nieuwe ‘handschriftenmodule’
in Narrative Sources wordt het mogelijk deze samenhang meteen te bestuderen en naar
verklaringen te zoeken. Bovendien brengt dit concrete voorbeeld ons ook heel duidelijk bij de
problematiek van afzonderlijke en betekenisvol geclusterde teksten. Zo kan men de laatste
zeven teksten uit dit handschrift zowel als afzonderlijke bronnen repertoriëren, die een
eigen record verdienen, als ze alle tezamen beschouwen als een onderdeel van het veel
omvangrijkere Novale sanctorum van Johannes Gielemans, samengesteld omstreeks 1483-
1485. 24 In deze collectie, die nooit integraal gekopieerd of gedrukt is, bracht Gielemans naast
zijn eigen jeugdwerk Primordiale ook een hele reeks andere teksten van belang voor de laatmiddeleeuwse
religieuze geschiedenis van de Zuidelijke Nederlanden, en in het bijzonder van
Brabant, samen. Als dusdanig vormt ze ook een betekenisvol geheel dat eveneens in Narrative
Sources gerepertorieerd is.
Het voorbeeld van handschrift 425 illustreert daarnaast ook dat wanneer in de toekomst,
dankzij de ‘handschriftenmodule’, door de medewerkers aan Narrative Sources nog meer
aandacht zal worden besteed aan manuscripten en hun samenstelling, er nog tal van
verhalende bronnen aan de oppervlakte zullen komen die tot dusver verwaarloosd zijn in het
repertorium. Zo blijkt dit concrete handschrift maar liefst zeven teksten te bevatten die nog een
beschrijving verdienen. Zoals zo vele hagiografische teksten uit de Zuidelijke Nederlanden is
het mirakelverhaal toegeschreven aan de h. Donatiaan – geïdentificeerd in de Bibliothea
Hagiographica Latina (BHL 2286) en uitgegeven in de Scriptores-reeks van de Monumenta
Germaniae Historica – nog niet opgenomen in Narrative Sources. Het zelfde geldt ook voor
het onuitgegeven verhaal over het mirakel dat zich, volgens de tekst zelf in 1230, tijdens de
nacht van het feest van de h. Agnes in Watten zou hebben voorgedaan en dat zelfs nog niet
door de bollandisten in hun Bibliotheca Hagiographica Latina is opgelijst. Eveneens nog
onuitgegeven en ontbrekend in Narrative Sources zijn het verslag van een brand in de
abdijkerk van Watten in 1468 (fol. 23r-23v) en de daarop in het handschrift volgende Latijnse
tekst waarin een blikseminslag in St-Omer en in Watten in juli 1124 beschreven wordt
(fol. 23v-24r). 25 Vanwege de narratieve stukjes die erin vervat zitten, verdient ook de Tabularis
epylogus prepositorum ecclesie beate Marie Brugensis een aparte record in het repertorium.
Dat ten slotte ook Gielemans’ Primordiale over de geschiedenis van Rooklooster en de
elegische epitafen van Christianus de Veris nog niet zijn opgenomen in Narrative Sources mag
illustratief worden genoemd voor de vele hiaten die de databank nog vertoont voor wat betreft
het laat-middeleeuwse Zuid-Nederlandse bronnenmateriaal.
In laatste instantie dient nog opgemerkt dat deze wijze van analyseren van teksten in
hun handschriftelijke context het mogelijk maakt ook na te gaan met welke niet-verhalende
bronnen, of met welke teksten van buiten de Nederlanden, het bronnenmateriaal
gerepertorieerd in Narrative Sources is overgeleverd – iets wat uit het voorbeeld van hs.
23
Jeroen Deploige, ‘Collecting Stories about Memorable Members. The Liber de gestibus virorum illustrium of
the Cistercian Abbey of Villers: On the Fringes of Hagiography and Historiography’, paper gepresenteerd tijdens
het congres Manuscript and Memory in Northwestern Europe, 1000-1500, Groningen, 14-15 november 2008.
24
Ibid., p. 41.
25
Met dank aan Brigitte Meijns voor haar toelichting bij deze nog onuitgegeven teksten betreffende de geschiedenis
van Watten.
195