Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

Luikse bisschoppen geen rol van betekenis in de religieuze hervorming. De echte doorbraak
van de kanonikale hervorming kwam daar pas met de stichting van de abdij van Rolduc
(Kloosterrade) in 1104. 27 Ook inzake de introductie van de cluniacenzer idealen acht Anne-
Marie Helvétius het succes in Kamerijk een stuk groter dan in Luik als gevolg van de steun van
bisschoppen, abten en adel in Kamerijk tegenover Luiks duidelijke keuze voor de keizer en
tegen de paus. 28
De bisschoppen van de Noord-Franse en Vlaamse bisdommen traden dus wél vanaf
het begin op als pioniers van de kanonikale beweging in de Zuidelijke Nederlanden. 29 Ook de
tweede generatie, optredend vanaf de jaren 1090, kwam actief tussen beide in de verandering
van de regel in verschillende kanonikale gemeenschappen. 30 Vaak stamden ze zelf, evenals de
toonaangevende kanunniken in de kathedrale kapittels, uit het milieu van reguliere kanunniken
of hadden ze een monastieke achtergrond. 31 Dientengevolge nam Vlaanderen de leiding in de
kanonikale hervorming in de Lage Landen, zoals magistraal beschreven door Brigitte Meijns.
De meeste seculiere kapittels gingen in de eerste helft van de twaalfde eeuw over naar de
benedictijnenorde volgens de cluniacenzer gewoonten, namen de regel van Augustinus aan of
sloten zich aan bij de nieuwe kanonikale orden van Arrouaise en Prémontré. 32 De graven en
gravinnen alsmede lokale heren en vrouwen steunden de hervorming van ganser harte en
wijdden zich al vanaf de jaren 1070 aan de vernieuwing van het kloosterleven en van de Kerk
in het algemeen. 33 Opmerkelijk genoeg stemden zij in hun bevestigingsoorkonden ten behoeve
van de nieuwe of hervormde gemeenschappen in met de beperking van hun invloed, zoals
voogdijrechten of het recht de abt of prior aan te stellen.
Met abt Hugo van Cluny (1049-1109) als een van de trouwste vrienden en adviseurs van
paus Gregorius VII wekt het geen verbazing dat de monastieke en liturgische innovaties van
Cluny dienden als een belangrijk model voor de kloosterhervorming. 34 Samen met de
Gregoriaanse idealen, met hun nadruk op een puur en strenger monastiek leven, deden ook de
cluniacenzer liturgische en memoriepraktijken in de Zuidelijke Nederlanden hun intrede in
27
Charles Dereine, Les chanoines réguliers au diocèse de Liège avant Saint Norbert. Université de Louvain.
Recueil de travaux d’histoire et de philologie 3e série fasc. 44 (Louvain: Bureau du Recueil, Bibliothèque de
l’Université, publications universitaires, 1952), pp. 169-217; Wolfgang Gärtner, ‘Das Chorherrenstift Klosterrath
in der Kanonikerreform des 12. Jahrhunderts’, Zeitschrift des Aachener Geschichtsvereins, 97 (1991), pp. 33-220.
28
Helvétius, ‘Aspects de l’influence de Cluny’, pp. 67-68.
29
Brigitte Meijns, Aken of Jeruzalem? Het ontstaan en de hervorming van de kanonikale instellingen in
Vlaanderen tot circa 1155 (Leuven: Universitaire Pers, 2000), pp. 913-18; Eadem, ‘La réorientation du paysage
canonial en Flandre et le pouvoir des évêques, comtes et nobles (XI e siècle-première moitié du XII e siècle)’, Le
Moyen Age, 112 (2006), pp. 111-34 (pp. 116-17); Eadem, ‘Inaudita novitas canonici ordinis’.
30
Milis, ‘The Church in the Low Countries’, pp. 84, 87-88; Ludo J.R. Milis, ‘Hermits and Regular Canons in
the Twelfth Century’, in Idem, Religion, Culture, and Mentalities, pp. 181-246 (pp. 207-08); Meijns, ‘La
réorientation du paysage canonial’, 116-17; Eadem, ‘Inaudita novitas canonici ordinis’.
31
Meijns, ‘La réorientation du paysage canonial’, pp. 118-19; Eadem, ‘Inaudita novitas canonici ordinis’.
32
Meijns, Aken of Jeruzalem?, pp. 900-13; Brigitte Meijns, ‘L’ordre canonial dans le comté de Flandre depuis
l’époque mérovingienne jusqu’à 1155. Typologie, chronologie et constantes de l’histoire de fondation et de
réforme’, Revue d’Histoire Ecclésiastique, 97 (2002), pp. 5-58; Eadem, ‘Communautés de chanoines dépendant
d’abbayes bénédictines pendant le haut Moyen Age. L’exemple du comté de Flandre’, Revue bénédictine, 113
(2003), pp. 90-123 (pp. 112-14, 123-24); zie ook Milis, ‘The Church in the Low Countries’, pp. 105-110.
33
Milis, ‘The Church in the Low Countries’, p. 86; Meijns, ‘La réorientation du paysage canonial’, pp. 113, 120-
22; Eadem, ‘Inaudita novitas canonici ordinis’.
34
Franz Neiske, ‘Zwischen pusillus grex und ordo cluniacensis. Umbruch und Kontinuität im cluniacensischen
Klosterverband’, in Vom Umbruch zur Erneuerung? Das 11. und beginnende 12. Jahrhundert – Positionen der
Forschung, ed. Jörg Jarnut en Matthias Wemhoff, MittelalterStudien, 13 (München: Wilhelm Fink Verlag, 2006),
pp. 247-73 (pp. 255-59).
43