Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

toont aan dat in een verzamelhandschrift, afhankelijk van de gebruikscontext, meer dan één
ordeningsprincipe kan worden onderscheiden. Gebruikers kunnen met andere woorden
andere dan door de producent beoogde en ook van elkaar afwijkende betekenissen aan
eenzelfde tekstverzameling geven. In geval van het door haar onderzochte verzamelhandschrift
uit het cisterciënzer klooster van Villers verschoof de functie van het verlenen en bevestigen
van groepsidentiteit in de veertiende naar die van spirituele vorming in de zestiende eeuw.
Snijders onderscheidt in haar verkennend onderzoek van vierendertig hagiografische handschriften
uit de periode van de tiende tot de twaalfde eeuw een primaire en een secundaire
gebruikscontext. Onder de primaire gebruikscontext verstaat zij de directe, concrete functie van
het handschrift binnen de kloostermuren: de manier waarop het handschrift in praktische
termen werd gebruikt en de plaats waar dit gebeurde. De secundaire gebruikscontext, zoals
bijvoorbeeld de functie die een handschrift kon hebben binnen de herinneringspraktijk,
beschouwt zij als een daarvan afgeleide. Snijders gaat allereerst op zoek naar methoden om via
materiële en inhoudelijke sporen aanwijzingen te vinden over het primaire gebruik. Zij is
daarbij vooral geïnteresseerd in de vraag of handschriften voornamelijk dienden voor
voorgedragen lezing in een rituele context dan wel voor eerder informele lectuur. Zij stelt
tevens vast dat beide groepen die aldus kunnen worden onderscheiden in de selectie en
ordening van de teksten (formele tegenover inhoudelijke samenhang) en leeswijze (gefrag -
menteerd of als geheel) verschillen. Dit leidt tot de veronderstelling dat voor heiligenlevens
geldt dat de secundaire gebruikscontext door de primaire werd bepaald: de manier waarop
handschriften werden gelezen had sterke invloed op de betekenis van de hagiografie voor de
monastieke gemeenschap.
Diemel bestudeert in zijn eerste, korte bijdrage de receptie van de vijftiende-eeuwse
collatiepreken die Johannes Brinckerinck voor de vrouwengemeenschappen van Deventer en
Diepenveen zou hebben gehouden. Deze gemeenschappen behoorden tot de oudste vrouwenconventen
in de geschiedenis van de Moderne Devotie. Diemel gaat in het bijzonder in op een
handschrift uit de tweede helft van de vijftiende eeuw, dat heeft toebehoord aan het vrouwenklooster
Sint-Agnieten in Arnhem. Aan de hand hiervan hoopt hij meer te kunnen zeggen over
de rol en de functie van teksten als die van Brinckerinck binnen de herinneringscultuur bij de
Moderne Devotie. Door zowel de complexe ontstaanscontext van Brinckerincks collatiepreken
in overweging te nemen als de wijze waarop die preken hun plaats hebben gevonden in het
Arnhemse verzamelhandschrift, kan hij concluderen dat deze geestelijke toespraken, hoewel op
het eerste gezicht geen herinneringsteksten, een belangrijke rol moeten hebben gespeeld in de
vorming van een aan het verleden refererende groepsidentiteit. De collaties van Brinckerinck
strekten immers niet enkel tot lering maar maakten ook dat de Arnhemse zusters zich via de
geregelde lectuur ervan konden identificeren met de eerste zusters uit Deventer en Diepenveen.
De betrekkelijkheid van de intrinsieke doelstellingen van specifieke tekstgenres komt ook naar
voren uit de bijdrage van Valerie Vermassen. Stilistische eigenaardigheden roepen in
eerste instantie vragen op over het genre waartoe de door haar besproken veertiende-eeuwse
klaagzang van Willem Jordaens naar aanleiding van het overlijden van diens jonge
medebroeder Jan Spieghel moet worden gerekend. Vermassen suggereert dat het hier om
een retorische stijloefening gaat die wellicht niet onmiddellijk bedoeld was om in de
herinneringspraktijk van het klooster te functioneren, laat staan om een heiligencultus voor
te bereiden. De tekst is evenwel uitsluitend overgeleverd in vijf Zuidnederlandse verzamelhandschriften
uit de vijftiende en zestiende eeuw die, behalve de klaagzang, historio- en
hagiografische herinneringsteksten bevatten. Gezien deze overlevering mag men aannemen dat
latere gebruikers de klaagzang toch als een herinneringstekst zijn gaan lezen.
Koen Goudriaan stelt de scherpe scheidslijn die meestal wordt gehanteerd tussen handschriften
in de zin van bibliotheekbronnen en archivalia ter discussie. Hij hanteert het concept
12