Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

verdedigde . Daarin speelde de gedachte dat Lamberts abbatiaat een scharniermoment was in de
geschiedenis van zijn klooster en dat de aandacht van Simons publiek vooral moest uitgaan
naar de vergelijking met vroegere hervormingsfasen. De bevestiging hiervoor vinden we in het
feit dat de aanvulling op Folcuinus’ kroniek begint in 1021, in de aanloop tot een bewogen fase
waarin hervormer Richard van Saint-Vanne de abdij na jaren van achteruitgang opnieuw op het
juiste spoor trachtte te zetten. 32 Wat volgde, het verhaal van de jaren twintig tot het einde van
de elfde eeuw, was voor Simon relevant in zoverre het een legitimerend kader bood voor
Lamberts drastische ingrepen.
Simons keuze om enkel de laatste zestig jaar van een historische lacune die twee keer zo
lang was te dekken, was niet enkel ingegeven door een gebrek aan bronnen, maar ook door een
bewuste keuze om de huidige toestand van de abdij enkel in verband te brengen met betekenisvolle
fasen uit haar eigen geschiedenis. Die argumenten sluiten echter niet uit dat hij zelf
gevoelens van vervreemding koesterde ten aanzien van deze fase uit het kloosterverleden, die
zich laten verklaren door zowel de ingrepen van zijn voorgangers in het abdijarchief als
door de sterk gewijzigde sociale context. Al te vaak wordt er stilzwijgend van uitgegaan dat
historiografen zelf volledig meester waren van hun onderwerp: er zijn immers sterke
aanwijzingen dat iemand als Simon zichzelf nog moeilijk kon identificeren met sommige van
zijn voorgangers. Zo was de ‘IJzeren’ tiende en vroege elfde eeuw onder invloed van het
hervormingsdiscours een vreemde periode geworden, waar voor latere generaties niet alleen in
sociaal opzicht nog weinig herkenbaar gedrag te vinden was, maar die in zijn ogen ook een
weinigzeggend intermezzo vormde tussen twee cruciale fasen van herbronning en geestdriftig
leiderschap. Zo valt het op dat in het handvol bewaarde bronnen met betrekking tot Odberts
abbatiaat verschillende verwijzingen staan naar akkoorden, en ook wel conflicten, met leken
over het bestuur van delen van het monastieke domein. Als we weten dat hun nazaten in latere
decennia de confrontatie met de monniken niet zouden schuwen en dat men hun rol in het
bestuur van de abdij sinds het midden van de elfde eeuw had trachten in te dijken, dan was de
herinnering aan deze akkoorden niet alleen ongewenst vanuit strategisch oogpunt, maar ook (en
dit is mijn inziens een aspect dat vaak over het hoofd wordt gezien) irrelevant voor, om niet te
zeggen vreemd aan een constructieve historische groepsidentiteit. Het ging hier immers niet om
gedrag dat de monniken tot voorbeeld kon dienen of dat op één of andere manier relevant was
voor hun eigen relaties met de buitenwereld, maar om het functioneren van een sociaal netwerk
dat in laat-elfde-eeuwse ogen niet alleen voorbijgestreefd was, maar waarvan de historische
realiteit in niets bijdroeg tot de groepsidentiteit van de monniken. Werkelijke vervreemding en
de bewuste selectie van het verleden gingen bij Simon dus hand in hand, en het is moeilijk, en
waarschijnlijk ook zinloos, te bepalen welke ervaring daarbij vooraf ging aan de andere.
3. DECONTEXTUALISERING EN VERSPERRING
Vervreemding was een belangrijke oorzaak van het onderbroken geheugen van monastieke
groepen. Voor Simon waren de zestig jaar die hij wegliet zowel in juridisch, ideologisch
en groepsvormend opzicht van geen tel en volstond het er zijn publiek op te wijzen dat er op
institutioneel vlak continuïteit had bestaan tussen Folcuinus’ gemeenschap en deze die de
hervormer Richard van Saint-Vanne had aangetroffen. 33 Terwijl zijn ingreep in het collectieve
geheugen van de kloosterlingen nog betrekking had op een periode die meerdere generaties
32
Daniel C. Van Meter, ‘Count Baldwin IV, Richard of Saint-Vanne and the Inception of Monastic Reform in
Eleventh-century Flanders’, Revue Bénédictine, 107 (1997), pp. 130-48.
33
Vergelijk met Geary, Phantoms, pp. 123 en 128-30.
23