10.05.2018 Views

Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Als vergleichsweise homog<strong>en</strong>e Quell<strong>en</strong>gruppe biet<strong>en</strong> die Texte e<strong>in</strong><strong>en</strong> gut<strong>en</strong> Ausgangspunkt<br />

für die Erforschung der Er<strong>in</strong>nerungskultur <strong>in</strong> devot<strong>en</strong> Frau<strong>en</strong>- und Männergeme<strong>in</strong>schaft<strong>en</strong> des<br />

15. und beg<strong>in</strong>n<strong>en</strong>d<strong>en</strong> 16. Jahrhunderts. 7 In diesem Beitrag konz<strong>en</strong>triere ich mich auf das<br />

Spannungsfeld zwisch<strong>en</strong> Er<strong>in</strong>nerungs- und Reformfunktion der verschriftlicht<strong>en</strong> Memoria <strong>in</strong><br />

devot<strong>en</strong> Frau<strong>en</strong>geme<strong>in</strong>schaft<strong>en</strong> des Spätmittelalters. Es soll w<strong>en</strong>igst<strong>en</strong>s ansatzweise untersucht<br />

werd<strong>en</strong>, wie die Vit<strong>en</strong>sammlung<strong>en</strong> aus dies<strong>en</strong> Konv<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dem Bedürfnis der Hausmitglieder<br />

nach Rückbes<strong>in</strong>nung und Halt auf der e<strong>in</strong><strong>en</strong> und dem Drang nach Neuori<strong>en</strong>tierung und<br />

Vorwärtsstreb<strong>en</strong> auf der ander<strong>en</strong> Seite <strong>en</strong>tgeg<strong>en</strong>zukomm<strong>en</strong> versucht hab<strong>en</strong>.<br />

7<br />

Aus dem umfangreich<strong>en</strong> Spektrum devoter Männer- und Frau<strong>en</strong>vit<strong>en</strong>sammlung<strong>en</strong> des ‘Dev<strong>en</strong>ter-Kr<strong>in</strong>g’ sei<strong>en</strong><br />

mit Blick auf die Zielsetzung dieses Beitrags g<strong>en</strong>annt: 1. Schwesternvit<strong>en</strong>sammlung<strong>en</strong>: Das Schwesternbuch<br />

mit Leb<strong>en</strong>s beschrei bung<strong>en</strong> aus dem Meester-Geertshaus <strong>in</strong> Dev<strong>en</strong>ter: Hier beg<strong>in</strong>n<strong>en</strong> sommige stichtige punt<strong>en</strong> van<br />

ons<strong>en</strong> oeld<strong>en</strong> zuster<strong>en</strong>. Naar het te Arnhem berust<strong>en</strong>de handschrift mit <strong>in</strong>leid<strong>in</strong>g <strong>en</strong> aantek<strong>en</strong><strong>in</strong>g<strong>en</strong> uitgegev<strong>en</strong>,<br />

ed. Dirk de Man (’s-Grav<strong>en</strong>hage: Nijhoff, 1919); e<strong>in</strong> zweites Schwesternbuch aus dem Dev<strong>en</strong>terer Mutterstift<br />

<strong>en</strong>thält Leb<strong>en</strong>s beschreibung<strong>en</strong> von Mitgliedern der Tochterstiftung <strong>in</strong> Diep<strong>en</strong>ve<strong>en</strong>, siehe die Ausgabe von Dirk A.<br />

Br<strong>in</strong>ker<strong>in</strong>k, ed., Van d<strong>en</strong> doechd<strong>en</strong> der vuriger <strong>en</strong>de stichtiger suster<strong>en</strong> van Diep<strong>en</strong> ve<strong>en</strong> (Handschrift D), (Leid<strong>en</strong>:<br />

Sijthoff, 1904). Aus dem W<strong>in</strong>desheimer Chorfrau<strong>en</strong>kloster Diep<strong>en</strong>ve<strong>en</strong> selbst stammt noch e<strong>in</strong>e bislang unpubliziert<br />

geblieb<strong>en</strong>e Lang fassung mit Schwesternvit<strong>en</strong> (Handschrift ‘DV’) [=Handschrift Dev<strong>en</strong>ter, Stads- <strong>en</strong><br />

Ath<strong>en</strong>aeumbibliotheek, Suppl. 198 (101 E 26)]; zum Kloster Diep<strong>en</strong>ve<strong>en</strong> vgl. Willem J. Kühler, Johannes<br />

Br<strong>in</strong>cker<strong>in</strong>ck <strong>en</strong> zijn klooster te Diep<strong>en</strong>ve<strong>en</strong> (Leid<strong>en</strong>: Van Leeuw<strong>en</strong>, 1908). – Aus der Handschrift mit<br />

Leb<strong>en</strong>sbeschreibung<strong>en</strong> aus dem Dev<strong>en</strong>terer Lamm<strong>en</strong>haus ist bislang lediglich die Biografie der Mater Andries<br />

Yser<strong>en</strong> (†1502) <strong>in</strong> Edition zugänglich gemacht: ‘Het lev<strong>en</strong> der eerwaardige moeder Andries Yser<strong>en</strong>s, overste van<br />

het Lamm<strong>en</strong>huis te Dev<strong>en</strong>ter, overled<strong>en</strong> <strong>in</strong> d<strong>en</strong> jare 1502’, ed. Otto A. Spitz<strong>en</strong>, Archief voor de geschied<strong>en</strong>is van<br />

het Aartsbisdom Utrecht, 2 (1875), S. 178-216. E<strong>in</strong> weiteres Schwesternbuch stammt aus dem St. Agneskonv<strong>en</strong>t<br />

<strong>in</strong> Emmerich am Niederrhe<strong>in</strong>, e<strong>in</strong>er direkt<strong>en</strong> Tochterstiftung des Meester-Geertshauses: Schwesternbuch und<br />

Statut<strong>en</strong> des St. Agnes-Konv<strong>en</strong>ts <strong>in</strong> Emmerich, ed. Anne Bollmann und Nikolaus Staubach, Emmericher<br />

Forschung<strong>en</strong>, Schrift<strong>en</strong>reihe zur Stadtgeschichte, 17 (Emmerich: Emmericher Geschichtsvere<strong>in</strong>, 1998).<br />

Schließlich s<strong>in</strong>d Kurzvit<strong>en</strong> von Schwestern und Brüdern dieses Konv<strong>en</strong>tszirkels aufg<strong>en</strong>omm<strong>en</strong> <strong>in</strong> die late<strong>in</strong>ische<br />

Sammelhandschrift aus dem Dev<strong>en</strong>terer Heer-Flor<strong>en</strong>shaus: [Handschrift Brussel, Kon<strong>in</strong>klijke Bibliotheek,<br />

Ms. 8849-59], e<strong>in</strong>e Teiledition bietet e<strong>in</strong>ige Schwesternvit<strong>en</strong>: ‘Lev<strong>en</strong>sbeschrijv<strong>in</strong>g<strong>en</strong> van devote zusters te<br />

Dev<strong>en</strong>ter’, ed. Willem J. Kühler, Archief voor de Geschied<strong>en</strong>is van het Aartsbisdom Utrecht, 36 (1910), S. 1-65.<br />

– 2. Männervit<strong>en</strong>sammlung<strong>en</strong>: Als Biograf der devot<strong>en</strong> Bewegung ist zunächst Thomas van Kemp<strong>en</strong> zu n<strong>en</strong>n<strong>en</strong>,<br />

der <strong>in</strong> se<strong>in</strong>em ‘Dialogus Noviciorum’ ausführliche Vit<strong>en</strong> von Geert Grote, Flor<strong>en</strong>s Radewijns und e<strong>in</strong>ig<strong>en</strong><br />

weiter<strong>en</strong> bedeut<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Devot<strong>en</strong> aufg<strong>en</strong>omm<strong>en</strong> hat, vgl. die Textausgabe von Mart<strong>in</strong> Pohl, ed., Thomae Hemerk<strong>en</strong><br />

a Kempis canonici regularis ord<strong>in</strong>is s. August<strong>in</strong>i opera omnia, Bd. 7, (Freiburg im Breisgau: Herder, 1922), S. 1-<br />

329 (S. 31-115). Der Dev<strong>en</strong>terer Frater und Rektor des Meester-Geertshauses, Rudolf Dier van Muid<strong>en</strong> (†1459),<br />

erstellte Vit<strong>en</strong> zum Leb<strong>en</strong> Geert Grotes und der erst<strong>en</strong> Fratern des Heer-Flor<strong>en</strong>shauses: ‘Scriptum de Magistro<br />

Gherardo Grote, Dom<strong>in</strong>o Flor<strong>en</strong>cio et multis aliis devotis fratribus’, ed. Gerhard Dumbar, Analecta seu vetera aliquot<br />

scripta <strong>in</strong>edita ab ipso publici juris facta, Bd. 1, (Dev<strong>en</strong>ter 1719), S. 1-113. Hierzu komm<strong>en</strong> spätere<br />

Variant<strong>en</strong>, u.a. von der Hand des Dev<strong>en</strong>terer Fraters Petrus Hoorn, vgl. Willem J. Kühler, ed., ‘De “Vita Magistri<br />

Gerardi Magni” van Petrus Horn’, Nederlands Archief voor Kerkgeschied<strong>en</strong>is, N.S. 6 (1909), S. 332-70, und die<br />

volkssprachliche Fassung der Brudervit<strong>en</strong> aus dem Meester-Geertshaus’, ed. von Dirk A. Br<strong>in</strong>ker<strong>in</strong>k,<br />

‘Biographieën van beroemde mann<strong>en</strong> uit d<strong>en</strong> Dev<strong>en</strong>ter-kr<strong>in</strong>g’, Archief voor de Geschied<strong>en</strong>is van het Aartsbisdom<br />

Utrecht 27 (1901), S. 410-23; 28 (1902), S. 1-37, 225-76, 321-43; 29 (1903), S. 1-39. Aus dem Kloster<br />

Fr<strong>en</strong>sweg<strong>en</strong> bei Nordhorn ist e<strong>in</strong>e spätere Fassung der Dev<strong>en</strong>terer Brudervit<strong>en</strong> erhalt<strong>en</strong>: Het Fr<strong>en</strong>sweger<br />

handschrift betreff<strong>en</strong>de de geschied<strong>en</strong>is van de moderne devotie (Werk<strong>en</strong> uitgegev<strong>en</strong> door het Historisch<br />

G<strong>en</strong>ootschap, 3 e serie, 82), ed. Wybe Jappe Alberts und Albert L. Hulshoff (Gron<strong>in</strong>g<strong>en</strong>: Wolters, 1958);<br />

Leb<strong>en</strong>sbeschreibung<strong>en</strong> devoter Fratres s<strong>in</strong>d auch überliefert aus dem St. Gregoriuskonv<strong>en</strong>t <strong>in</strong> Emmerich, der 1467<br />

vom Heer-Flor<strong>en</strong>shaus aus e<strong>in</strong>gerichet wurde: Fontes historiam domus fratrum Embric<strong>en</strong>sis aperi<strong>en</strong>tes, ed. Wybe<br />

Jappe Alberts und Magnus Ditsche (Gron<strong>in</strong>g<strong>en</strong>: Wolters-Noordhoff, 1969). Neb<strong>en</strong> Thomas van Kemp<strong>en</strong> ist als<br />

Biograf der devot<strong>en</strong> Bewegung vor allem Johannes Busch zu n<strong>en</strong>n<strong>en</strong>: Des August<strong>in</strong>erpropstes Iohannes Busch<br />

‘Chronicon W<strong>in</strong>deshem<strong>en</strong>se’ und ‘Liber de reformatione monasteriorum’, bearb. von Karl L. Grube<br />

(Geschichtsquell<strong>en</strong> der Prov<strong>in</strong>z Sachs<strong>en</strong> und angr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>der Gebiete, 19), (Halle: Otto H<strong>en</strong>del, 1886).<br />

171

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!