Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen

onderlinge samenhang. De inhoud kan op verschillende manieren worden gekarakteriseerd. De
meest voor de hand liggende typering is te wijzen op de bernardijnse mystieke aard van het
handschrift. Eén van de gemeenschappelijke elementen van de verzamelde teksten is de sterke
nadruk op de devotie tot het leven en lijden van Christus. De preek over de geboorte van
Christus en het exempel uit het werk van Mechtild van Hackeborn (Een exempel vanden rijnck
van seuen stenen), over de zevenvoudige opgang tot het kruis, gesymboliseerd door de zeven
stenen van de ring vormen de twee ijkpunten uit de passie van Christus; zijn geboorte en zijn
kruisiging. 22 Ook in de teksten van Johannes Brinckerinck neemt de devotie tot Christus een
belangrijke plaats in. 23 De zusters moesten volgens Brinckerinck dagelijks proberen Christus in
alles na te volgen. Ze moesten de gehoorzaamheid waarmee hij zijn kruisiging onderging als
uitgangspunt van hun devotie nemen. In het verlengde van deze Christocentrische spiritualiteit
ligt ook de idee van de bruidsmystiek. Dit is één van de centrale ideeën uit de bernardijnse
mystieke traditie. Dit element komt het meest duidelijk naar voren in het commentaar van
Richard van Sint-Victor op het Hooglied, maar ook in de andere teksten vinden we het beeld
van Christus als hemelse bruidegom aan. 24 Ook bij Mechtild van Hackeborn treffen we dit idee
aan. In de tekst is sprake van een aanstaande bruiloft (die tijt der bruloften aenstont). 25 De ring
in dit fragment staat uiteraard symbool voor de verbintenis die aangegaan wordt tussen de
gelovige en Christus, zoals tijdens een huwelijk de geliefden een ring om elkaars vingers
schuiven . Voor de vrouwelijke moderne devoten lag het ultieme ideaal waarnaar zij hun leven
inrichten in de hoop na hun overlijden aangenomen te worden als bruiden van Christus. 26
Ook als we kijken naar de aard en het karakter van de samengebrachte teksten in
combinatie met hun mogelijke functie binnen de geloofsbeleving dan springen een aantal
overeenkomsten in het oog. Allereerst is dat het didactische, moraliserende karakter van de
teksten . Centraal in alle teksten staat de noodzaak tot de dagelijkse beoefening van de
belangrijkste deugden; gehoorzaamheid, nederigheid en lijdzaamheid. En zoals aan het einde
van de tekst van Humbertus van Romans staat: ‘dese epistel pijnt u stadilic te lesen ende
mytten wercken te volbrengen’. 27 De zusters moesten de woorden dus laten inwerken op het
gemoed om als ze doordrongen waren van de geestelijke boodschap er ook naar te leven en te
handelen. De aard en het didactische karakter van de verschillende teksten uit het Nijmeegse
verzamelhandschrift maken het aannemelijk dat het handschrift bedoeld was voor een publiek
van jonge kloosterlingen. 28 De samenstellers speelden daarmee in op een niet ondenkbare
ontstane behoefte in de gemeenschap als gevolg van ingrijpende veranderingen rond het
midden van de vijftiende eeuw.
22
Richard Louis Jean Bromberg, Het boek der bijzondere genade van Mechtild van Hackeborn (Zwolle: Tjeenk
Willink, 1965), pp. 296-303.
23
Gerrits, ‘Johannes Brinckerinck’, pp. 103-10.
24
Over de toeschrijving van deze tekst aan Richard van Sint-Victor: J.W.M. Schellekens, ‘De betwisting van
Richard van Sint-Victors auteurschap der “Expositio in Cantica Canticorum”. Beschouwd vanuit de handschriften
en Hadewijch’, Ons Geestelijk Erf, 64 (1990), pp. 107-29. Zie over het genre van (volkstalige)
Hoogliedcommentaren: K. Schepers, Bedudinghe op Cantica Canticorum. Vertaling en bewerking van Glossa
Tripartita super Cantica. Deel 1: Teksthistorische studies (Leuven: Peeters Publishers, 2006).
25
Handschrift Nijmegen, UB 188, fol. 190v.
26
Gerrits, ‘Johannes Brinckerinck’, pp. 69-120; Van Luijk, Bruiden van Christus, passim.
27
Handschrift Nijmegen, UB 188, fol. 152r.
28
Zie ook Mertens, ‘Postuum auteurschap’, 91: ‘wie er eenmaal op geattendeerd is, ziet dat ook de inhoud van
andere collatie-handschriften dit monastieke profiel vertonen en teksten bevatten die inleiden tot het kloosterleven’.
Het is mij alleszins onduidelijk wat Mertens precies verstaat onder het ‘monastieke profiel’ van de teksten,
maar ook de teksten in dit handschrift zouden als zodanig aangeduid kunnen worden, mits je onder dit ‘monastieke
profiel’ verstaat dat de teksten konden functioneren, of zelfs bedoeld waren, binnen een kloostergemeenschap
en meer specifiek als ‘leerstof’ voor de kloosterlingen.
84