Herinnering in geschrift en praktijk in religieuze gemeenschappen
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Rolle der Schreibschwester, ihre Nähe bzw. Distanz zum Werk und zur Geme<strong>in</strong>schaft, über die<br />
sie schreibt bzw. von der der Text erzählt.<br />
Die Emmericher Sammlung mit Leb<strong>en</strong>sbeschreibung<strong>en</strong> verstorb<strong>en</strong>er Hausmitglieder ist<br />
e<strong>in</strong>es von w<strong>en</strong>ig<strong>en</strong> historiografisch<strong>en</strong> Werk<strong>en</strong> der Devotio moderna <strong>in</strong> der Volkssprache, dem<br />
e<strong>in</strong> Prolog und e<strong>in</strong> Epilog beigefügt ist. 15 In d<strong>en</strong> erst<strong>en</strong> beid<strong>en</strong> Sätz<strong>en</strong> der Vorrede wird das<br />
Werkthema – das Leb<strong>en</strong> der verstorb<strong>en</strong><strong>en</strong> Hausmitglieder zu beschreib<strong>en</strong> – b<strong>en</strong>annt, sowie der<br />
Text <strong>in</strong> d<strong>en</strong> St. Agnes-Konv<strong>en</strong>t <strong>in</strong> Emmerich am Niederrhe<strong>in</strong> verortet. Deutlich wird dabei die<br />
biografische Zielsetzung des Werks mit dem chronistisch<strong>en</strong> H<strong>in</strong>weis auf das Gründungsdatum<br />
des Konv<strong>en</strong>ts im Jahre 1419 verknüpft:<br />
Hier begijnt dat prologus des boeckes der suster<strong>en</strong> van sancte Agnit<strong>en</strong> b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> Embrick van<br />
sancte Augustijnus reghel. Dat lev<strong>en</strong> <strong>en</strong>de wander<strong>in</strong>ghe der eerwerdigher goddi<strong>en</strong>stichgher<br />
suster<strong>en</strong> toe Embrick van sancte Agnit<strong>en</strong> cloester, welck cloester ghesticht <strong>en</strong>de<br />
ghefondiert is <strong>in</strong>t iaer ons Her<strong>en</strong> MCCCC <strong>en</strong>de XIX. 16<br />
Anschließ<strong>en</strong>d widmet die <strong>in</strong> der Vorrede anonym bleib<strong>en</strong>de ‘Ich-Figur’ – nach dem<br />
selbstbewusst<strong>en</strong> H<strong>in</strong>weis auf die eig<strong>en</strong>e Rolle als verantwortliche Schreibschwester – ‘ihr<br />
Werk’ Gott und Maria. Zugleich sei ihr Werk aber auch als Lobrede auf diej<strong>en</strong>ig<strong>en</strong> zu<br />
begreif<strong>en</strong> , die das Erzählte erlebt hätt<strong>en</strong>, und zur Ermunterung derj<strong>en</strong>ig<strong>en</strong>, die ihn<strong>en</strong><br />
nachfolg<strong>en</strong> , sowie zum Trost aller gläubig<strong>en</strong> Seel<strong>en</strong>. 17<br />
Nach e<strong>in</strong>em E<strong>in</strong>schub weiterer, für dies<strong>en</strong> Texttyp gängig<strong>en</strong> Topoi zur eig<strong>en</strong><strong>en</strong> Unfähigkeit<br />
fordert die Schreibschwester, die aufgrund text<strong>in</strong>terner und externer H<strong>in</strong>weise als die<br />
amtier<strong>en</strong>de Prior<strong>in</strong> Mechtelt Smeeds (†1504) id<strong>en</strong>tifiziert werd<strong>en</strong> konnte, 18 ihre Zuhörer- und<br />
Leserschaft auf, das Leb<strong>en</strong> und die Tug<strong>en</strong>d<strong>en</strong> der im Textverlauf behandelt<strong>en</strong> Person<strong>en</strong> zu<br />
betracht<strong>en</strong>, und führt dazu e<strong>in</strong>e Reihe von Tug<strong>en</strong>d<strong>en</strong> an, die diese Schwestern <strong>in</strong> ihrem der<br />
Nachfolge Christi gewidmet<strong>en</strong> Leb<strong>en</strong> verkörpert und gelebt hätt<strong>en</strong>. Hierbei werd<strong>en</strong> neb<strong>en</strong><br />
Kard<strong>in</strong>altug<strong>en</strong>d<strong>en</strong> (Gehorsam, Armut, Demut) auch m<strong>en</strong>schliche Eig<strong>en</strong>schaft<strong>en</strong> wie<br />
Sanftmütigkeit, Duldsamkeit, Bescheid<strong>en</strong>heit, Anspruchslosigkeit sowie die Bereitwilligkeit zu<br />
all<strong>en</strong> anfall<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Arbeit<strong>en</strong> g<strong>en</strong>annt. Schließlich skizziert die Schreibschwester noch d<strong>en</strong><br />
Aufbau des Werkes, womit sie d<strong>en</strong> Adressat<strong>in</strong>n<strong>en</strong> e<strong>in</strong>e weitere Lesehilfe an die Hand gibt. Am<br />
Ende richtet sie sich noch e<strong>in</strong>mal <strong>in</strong> der Wir-Form an ihre Mitschwestern und ruft sie dazu auf,<br />
doch geme<strong>in</strong>sam dem Exempel und d<strong>en</strong> Tug<strong>en</strong>d<strong>en</strong> nachzufolg<strong>en</strong>, die vorangegang<strong>en</strong>e<br />
G<strong>en</strong>eration<strong>en</strong> vorgelebt hätt<strong>en</strong>.<br />
Im Prolog des Emmericher Schwesternbuchs s<strong>in</strong>d Memoria und belehr<strong>en</strong>de<br />
Leb<strong>en</strong>sanleitung direkt mite<strong>in</strong>ander verknüpft. Der Blick zurück di<strong>en</strong>t neb<strong>en</strong> der Würdigung<br />
der Verstorb<strong>en</strong><strong>en</strong> und ihrer Leistung<strong>en</strong> auch dazu, e<strong>in</strong><strong>en</strong> Leitfad<strong>en</strong> für die Gestaltung von<br />
15<br />
Schwesternbuch, ed. Bollmann und Staubach, S. 38 (= Prolog) und S. 307 (Epilog).<br />
16<br />
Schwesternbuch, ed. Bollmann und Staubach, ebd.<br />
17<br />
Schwesternbuch, ed. Bollmann und Staubach, ebd.: ‘Soe heb ic voer mij gh<strong>en</strong>am<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> w<strong>en</strong>ich toe schrieu<strong>en</strong><br />
ter eerr<strong>en</strong> Gads <strong>en</strong>de der jonfer Maria, <strong>en</strong>de tot loef der ghe<strong>en</strong>re die et beleeft hebb<strong>en</strong>, tot sticht<strong>in</strong>ghe der ghe<strong>en</strong>re<br />
die nae com<strong>en</strong>, tot troest alle ghelouige ziel<strong>en</strong>. Ende want ick sijmpel <strong>en</strong>de ongeleert bijn, soe begeer ic, dat<br />
die ghe<strong>en</strong>, die dat lees<strong>en</strong> of hoer<strong>en</strong>, niet <strong>en</strong> versmaed<strong>en</strong>, mer dat si a<strong>en</strong> si<strong>en</strong> dat leu<strong>en</strong> <strong>en</strong>de die dochd<strong>en</strong> der<br />
ghe<strong>en</strong>re, die <strong>in</strong> des<strong>en</strong> boeck gheschreu<strong>en</strong> sijn: hoer ghehoersamheit <strong>en</strong>de oetmoedicheit, hoer sachtmoedicheit<br />
<strong>en</strong>de verduldicheit , hoer armoede <strong>en</strong>de soeberheit, hoer puer-sijmpelheit <strong>en</strong>de willighe bereijtheit tot all<strong>en</strong> arbeit<br />
<strong>en</strong>de hoer vuerighe begeerte tot all<strong>en</strong> dochd<strong>en</strong>. Ende hebb<strong>en</strong> hoer leu<strong>en</strong> gheschiect <strong>en</strong>de gheoerd<strong>en</strong>iert nae d<strong>en</strong><br />
exempel ons lieu<strong>en</strong> here Ihesu Christe <strong>in</strong> oetmoedigher onderworp<strong>en</strong>heit hoere ouerst<strong>en</strong> [...] op dat wij hoer<br />
exempel <strong>en</strong>de dochd<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> nae volgh<strong>en</strong>, die si ons voer gega<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, welck ons verle<strong>en</strong><strong>en</strong> moet die here<br />
Ihesus Christus. Am<strong>en</strong>.’<br />
18<br />
Vgl. die Erläuterung<strong>en</strong> bei Schwesternbuch, ed. Bollmann und Staubach, S. 15.<br />
174